Zaprojektowany na początku lat 30. początkowo potajemnie, a później rozwijany już oficjalnie czołg lekki Panzerkampfwagen I (PzKpfw I) był pierwszym niemieckim czołgiem, który wszedł do masowej produkcji po I wojnie światowej. Czołg ten pozwolił zbudować podwaliny pod niemiecki przemysł pancerny.
Geneza
Na mocy Traktatu Wersalskiego Niemcy nie mogły posiadać żadnych pojazdów opancerzonych, a prace nad nimi miały być karane więzieniem i grzywną. Mimo to niemieccy wojskowi potajemnie nie tylko analizowali wykorzystanie czołgów podczas I wojny światowej, oraz późniejsze eksperymenty, prowadzone zwłaszcza w Wielkiej Brytanii, ale również starali się samemu prowadzić praktyczne badania nad bronią pancerną.
Dużą pomocą była współpraca z Związkiem Radzieckim, w ramach której niemieccy wojskowi mogli szkolić się w ZSRR i prowadzić prace nad taktyką wykorzystania czołgów. Na początku lat 30. niemiecka armia miała opracowaną prawie całą praktyczną koncepcję wykorzystania broni pancernej oraz sprecyzowane wymagania dla czołgów, które miały wejść do służby. Prowadzone potajemnie prace (pod przykrywką prac nad ciągnikami i traktorami gąsienicowymi) nad czołgami Großtraktor pozwoliły na przygotowanie przemysłu do budowy kolejnych czołgów, tym razem produkowanych seryjnie.
Punktem zwrotnym w rozwoju niemieckiej broni pancernej było dojście do władzy Adolfa Hitlera, który oficjalnie odrzucił postanowienia Traktatu Wersalskiego i rozpoczął remilitaryzację Niemiec. Jednym z ważniejszych etapów odbudowy sił zbrojnych było zaprojektowanie pierwszego, nadającego się do produkcji seryjnej czołgu. Tak powstał Panzerkampfwagen I.
Pierwszy masowo produkowany czołg III Rzeszy
Historia czołgu PzKpfw I zaczęła się w 1930 roku, jeszcze zanim Niemcy oficjalnie odrzuciły postanowienia Traktatu Wersalskiego. Odpowiedzialne za uzbrojenie sił zbrojnych Biuro Uzbrojenia (Waffenamt) podjęło decyzję o rozpoczęciu potajemnych prac nad czołgiem lekkim. Projekt ukryto pod oznaczeniem Kleintraktor, które w 1933 roku zmieniono na Landwirtschaftlicher Schlepper (LaS).
Czołg miał mieć stosunkowo małą masę 4-7 ton, napęd gąsienicowy oraz wieżę z dwoma karabinami maszynowymi. Zdawano sobie sprawę z słabości takiego uzbrojenia, zwłaszcza w walce z innymi pojazdami opancerzonymi, jednak zakładano, że pojazd ten posłuży głównie do przeszkolenia załóg oraz nabycia doświadczenia w produkcji czołgów przez przemysł.
Podwozie czołgu opracowano w zakładach Krupp AG, natomiast nadwozie zaprojektowano w Daimler-Benz AG. Rozdzielenie projektu między dwie firmy miało pomóc w ukryciu faktycznego celu projektu. Podwozie czołgu wzorowane było niebezpośrednio na podwoziu tankietek Carden-Loyd, jednak Niemcy nie mieli do nich bezpośredniego dostępu.
W 1933 roku ukończono pierwsze prototypy nowego pojazdu i skierowano je na próby (jeszcze bez opancerzenia, wież i uzbrojenia). Były one całkiem udane, w związku z czym zamówiono 150 podwozi (produkcję rozdzielono między 6 firm, tak aby każda mogła zapoznać się z procesem produkcji czołgów). W styczniu 1934 roku ukończono pierwsze seryjne podwozia, a następnie rozpoczęto produkcję seryjną pierwszych czołgów w docelowej konfiguracji, oznaczonych już jako Panzerkampfwagen I (MG) Ausführung A (PzKpfw I Ausf. A).
Czołg w tej wersji miał 4 m długości, 2 m szerokości i 1,7 m wysokości. Napęd stanowił silnik Krupp M305 o mocy 57 KM, zapewniający prędkość maksymalną 37 km/h na drogach i 12 km/h w terenie, oraz zasięg odpowiednio 140 i 93 km. Opancerzenie czołgu ważącego 5,4 tony miało grubość od 6 mm do 13 mm. Uzbrojenie składało się z dwóch karabinów maszynowych MG 13 kalibru 7,92 mm w ręcznie obracanej wieżyczce. Załoga składała się z kierowcy i dowódcy obsługującego uzbrojenie.
Do 1936 roku zbudowano około 1190 egzemplarzy w tej wersji. Czołgi trafiły zarówno do jednostek szkolnych jak i do liniowych, stając się podstawą niemieckich wojsk pancernych aż do wprowadzenia kolejnych, znacznie lepszych czołgów PzKpfw II. Około 10 egzemplarzy zostało wyeksportowanych do Chin, gdzie wzięły ograniczony udział w działaniach bojowych.
Na podstawie doświadczeń z eksploatacji czołgów w wersji Ausf. A podjęto decyzję o opracowaniu ulepszonej wersji Ausf. B. Dodano w niej jedną parę kół jezdnych i nieco przekonstruowano układ podwozia oraz zainstalowano mocniejszy silnik Maybach NL38TR o mocy 100 KM. Dzięki tym zmianom czołg zyskał lepsze osiągi, przy minimalnym wzroście masy do 5,9 tony. Wyprodukowano około 400 czołgów w tej wersji, plus prawdopodobnie 147 przebudowano z wersji Ausf. A.
W kolejnych latach powstały jeszcze inne wersje czołgów PzKpfw I, jednak żadna z nich nie weszła do produkcji seryjnej. Najważniejszymi z nich były PzKpfw I Ausf. C i D, przeznaczone dla oddziałów powietrznodesantowych, oraz Ausf. F znacznie lepiej opancerzony – jego masa wzrosła do 21 ton (sic!).
Dodatkowo na podstawie podwozia PzKpfw I Ausf. B opracowano specjalistyczne pojazdy, w tym niszczyciele czołgów Panzerjäger I, działa samobieżne Sturmpanzer I Bison, zestawy przeciwlotnicze Flakpanzer I i wozy dowodzenia Panzerbefehlswagen I (klPzBefWg I). Powstało również kilka małoseryjnych pojazdów specjalnych.
Eksploatacja
Czołgi PzKpfw I przeszły swój chrzest bojowy podczas wojny domowej w Hiszpanii. Nie był on do końca udany, chociaż czołgi te wykorzystywano przez cały konflikt, a egzemplarze, które przetrwały, pozostały w służbie hiszpańskiej armii do lat 50. Największą wadą okazały się słabe osiągi i właściwości terenowe, oraz kompletnie bezużyteczne uzbrojenie. Chociaż przy użyciu pocisków przeciwpancernych kalibru 7,92 mm na dystansie 150 m możliwe było unieszkodliwienie powszechnie używanych przez wojska republikańskie radzieckich czołgów T-26, te w większości były w stanie zniszczyć niemieckie czołgi z znacznie większych odległości. Z czasem republikańscy czołgiści zmienili również taktykę, unikając tak bliskich potyczek.
Najlepszym dowodem na to jak bardzo czołgi te deklasowały niemieckie wozy był fakt, że dowodzący niemieckimi wojskami pancernymi w Hiszpanii Wilhelm Ritter von Thoma oferował 500 peset za każdy zdobyty czołg T-26. Do Hiszpanii trafiło łącznie około 122 czołgów PzKpfw I w wersji Ausf. A i B (niektóre źródła podają około 140 czołgów).
Pomijając działania w Austrii i Czechosłowacji, gdzie czołgi PzKpfw I nie brały udziału w żadnych walkach, dopiero podczas walk w Polsce w 1939 roku obnażyły się wszystkie wady czołgów tego typu. Wojsko Polskie było w stanie niszczyć czołgi tego typu przy użyciu każdej posiadanej broni pancernej. Zarówno armat kalibru 37 mm jak i karabinów przeciwpancernych wz. 35 Ur. Kilkaset czołgów tego typu zostało zniszczonych w walkach, z czego 89 bezpowrotnie, pozostałe nadawały się natomiast do naprawy.
Podczas walk w Norwegii, Belgii, Holandii, Luksemburgu i we Francji w 1940 roku czołgi PzKpfw I dalej stanowiły około 20% wszystkich niemieckich czołgów, ale znając ich słabe możliwości bojowe, wykorzystywano je głównie do zadań rozpoznawczych. Podobnie wyglądała ich eksploatacja w trakcie walk w Afryce Północnej, Jugosławii, Grecji oraz ZSRR.
Jako całkowicie przestarzałe, większość czołgów tego typu wycofano z służby liniowej do 1943 roku, przenosząc je do oddziałów szkolnych oraz jednostek zwalczających partyzantów na okupowanych terenach. Jedynie wozy w wersjach specjalnych pozostały dłużej w eksploatacji, jednak nie odgrywały już większej roli w działaniach bojowych.
Podsumowanie
Czołgi PzKpfw I były pierwszymi masowo produkowanymi czołgami III Rzeszy. Zbudowano ponad 2400 wozów tego typu w wszystkich wersjach, również specjalnych. Doświadczenie zdobyte podczas ich produkcji było bardzo cenne dla niemieckiego przemysłu. Koszt wyprodukowania jednego czołgu tego typu wynosił ponad 38 000 marek (bez uzbrojenia).
Pojazdy te nie miały dużego wpływu na przebieg działań wojennych, ponieważ już w 1936 roku były całkowicie przestarzałe. Wszystkie stosowane w początkowym okresie wojny rodzaje uzbrojenia przeciwpancernego – od karabinów przeciwpancernych po działa przeciwpancerne, były w stanie przebić ich pancerz. Mimo to, z braku odpowiedniej liczby nowszych czołgów, wykorzystywano je w jednostkach bojowych.
Formalnie PzKpfw I określa się jako czołgi lekkie, jednak z racji zastosowanego uzbrojenia i możliwości bojowych bardziej pasowałoby sklasyfikowanie ich jako tankietki.
