Poduszkowce projektu 12322 Żubr – największe wojskowe poduszkowce na świecie

Doktryna wojenna ZSRR zakładała przeprowadzenie licznych operacji desantowych głównie w basenie Morza Bałtyckiego. Potrzebne do tego były wyspecjalizowane jednostki desantowe. Dodatkowym wsparciem dla nich miały być poduszkowce, przystosowane do szybkiego przerzutu grup uderzeniowych. Największymi tego typu jednostkami opracowanymi w ZSRR były poduszkowce projektu 12322 Żubr.

Geneza

Na początku lat 70. w ZSRR do służby wprowadzono serię poduszkowców desantowych projektu 12321 Dżejran (pol. gazela). Jednostki te miały 47 m długości i mogły zabrać na pokład 80 ton ładunku, czyli 4 czołgi PT-76 i 50 żołnierzy, lub 2 czołgi T-55 i 200 żołnierzy, albo 3 transportery piechoty i 100 żołnierzy. Były to jedne z bardziej udanych jednostek tego typu, ale według radzieckiej doktryny wojennej, dysponowały zbyt małymi możliwościami transportowymi. W związku z tym już w połowie lat 70. radziecka Marynarka Wojenna zaczęła rozważać budowę nowych, znacznie większych poduszkowców.

Nowe jednostki miały dysponować większą ładownością oraz lepszymi osiągami. W 1978 roku podjęto decyzję o budowie poduszkowców projektu 12322 Żubr. Początkowo miały one być uzupełnieniem jednostek typu Adelia, ale ostatecznie ze względu na koszty budowy i eksploatacji, zastąpiły je.

Poduszkowce projektu 12322 Żubr

Prace projektowe nad nowymi poduszkowcami rozpoczęto w 1978 roku w  biurze projektowym Ałmaz w Leningradzie. Zakładano, że nowa jednostka będzie po prostu powiększonym poduszkowcem projektu 12321, dysponującym większymi możliwościami transportowymi i mocniejszą konstrukcją. Ostatecznie zaprojektowano jednak całkowicie nową jednostkę, której projekt ukończono w 1981 roku. W 1983 roku rozpoczęto budowę przedseryjnego MDK-95, którego testy rozpoczęto w 1986 roku. Już na etapie jego budowy opracowano projekt zmian, które wprowadzono w seryjnych egzemplarzach.

Równolegle 23 lutego 1983 roku rozpoczęto budowę pierwszego seryjnego Żubra – MDK-51, którego wodowanie miało miejsce 9 października 1985 roku po czym po zakończeniu prac wyposażeniowych jednostkę skierowano do testów, które trwały do 1988 roku. Już w 1987 roku rozpoczęto więc produkcję seryjną. Łącznie zamówiono 17 egzemplarzy, ale upadek Związku Radzieckiego sprawił, że ostatecznie powstało 13 jednostek, z których kilka powstało już po upadku ZSRR. Cztery kolejne zbudowano w Chinach a trzy zezłomowano przed ukończeniem.

Poduszkowce projektu 12322 Żubr mają wyporność maksymalną 555 ton i 57 m długości. Napęd stanowi 5 turbin gazowych Kuzniecow NK-12MV o mocy 11 836 KM każda. Do poruszania się, wykorzystywane są trzy wirniki umieszczone z tyłu kadłuba. Prędkość maksymalna wynosi 63 węzły, a rejsowa 55 węzłów. Zasięg wynosi 300 mil morskich (560 km) przy prędkości 55 węzłów.

Uzbrojenie i wyposażenie poszczególnych egzemplarzy rosyjskich, chińskich i greckich nieznacznie się różni, ale standardowo składa się z dwóch armat AK-630 kalibru 30 mm, dwóch wyrzutni niekierowanych pocisków rakietowych MS-227 Ogon kalibru 140 mm (22 rakiety każda plus zapas 88 kolejnych rakiet) oraz ręcznych wyrzutni przeciwlotniczych Strieła-2 lub Strieła-3. W razie potrzeby, ładownia może zostać przygotowana do układania min. Instalując tory minowe do zaczepów wykorzystywanych do stabilizowania przewożonego ładunku, możliwe jest przewożenie 20-80 min morskich.

Poduszkowce mogą zabrać na pokład 3 czołgi podstawowe o masie do 150 ton, 10 transporterów opancerzonych i 140 żołnierzy, 8 bojowych wozów piechoty wraz z desantem albo 8 pojazdów amfibijnych. Pomieszczenia dla desantu mogą normalnie pomieścić 140 żołnierzy, ale w razie potrzeby możliwe jest rozmieszczenie dodatkowych łóżek w ładowni – kosztem wielkości desantu, dzięki czemu łącznie na pokładzie może podobno przebywać około 300-500 żołnierzy. Pomieszczenia desantowe mogą być szczelnie zamykane zapewniając ochronę przed skutkami użycia broni masowego rażenia.

Eksploatacja

Jednostki zaczęto budować krótko przed rozpadem Związku Radzieckiego w dwóch stoczniach – w Leningradzie i w Teodozji na Krymie. Do 1994 roku w Petersburgu (wcześniej Leningradzie) zbudowano 4 poduszkowce, a dwa były na etapie budowy. W Teodozji zbudowano 3 jednostki, a trzy kolejne były w budowie). Dwa z nich ukończyli Ukraińcy z myślą o swojej flocie. Pozostałe dwa zezłomowano przed ukończeniem.

Na początku lat 90. po upadku ZSRR w Rosji znalazło się 6 gotowych poduszkowców typu Żubr. W momencie rozpadu Związku Radzieckiego, 4 kolejne jednostki trafiły w ręce Ukraińskie, a piąta została dokończona w późniejszym czasie. Rosjanie wycofali z eksploatacji trzy poduszkowce, a jeden sprzedali pozostawiając jedynie jednostki MDK-50 i MDK-94 wprowadzone do służby odpowiednio 30 października 1990 roku i 15 października 1991 roku. Trudna sytuacja gospodarcza Rosji w latach 90. sprawiła, że nie kontynuowano budowy nowych jednostek dla rosyjskiej floty.

W latach 2000-2005 poduszkowce typu Żubr trafiły do Greckiej Marynarki Wojennej. Jeden poduszkowiec pochodził z Rosji, jeden zbudowano na Ukrainie z dostępnych tam części, a dwa kolejne poduszkowce powstały w Rosji. Była to wyjątkowa transakcja, ponieważ Grecja zakupiła jednostki budowane według standardów rosyjskich a nie NATO-wskich. Jednostki otrzymały nazwy HS Kefallinia, HS Ithaki, HS Kerkyra i HS Zakynthos.

12 kwietnia 2009 roku Chiny zamówiły na Ukrainie 4 poduszkowce typu Żubr oznaczone na potrzeby eksportowe jako jednostki projektu 958 Bizon. Ze względu na napiętą sytuację dyplomatyczną między Ukrainą a Rosją, wyprodukowane na Ukrainie poduszkowce różniły się od rosyjskich pierwowzorów, stąd zmiana nazwy. Dwie jednostki miały powstać na miejscu, a dwie kolejne już w Chinach. Dodatkowo w ramach kontraktu o wartości 315 mln dolarów przekazano licencję na budowę kolejnych poduszkowców w Chinach.

Chiny otrzymały w ramach kontraktu jeden poduszkowiec zbudowany na początku lat 90. – MDK-93, niewykorzystywany przez Ukraińską Flotę. Jednostkę wyremontowano i zmodernizowano. W 2014 roku z powodu rosnących napięć, prawie ukończony drugi egzemplarz Bizona z Ukrainy został przekazany Chinom i prawdopodobnie dokończony w Chinach już po zajęciu ukraińskiej stoczni przez Rosję. Pod koniec 2014 roku pojawiła się informacja o sprzedaży wszystkich czterech greckich poduszkowców do Chin. W mediach pojawiło się kilka publikacji, ale ostatecznie informacje te nie znalazły potwierdzenia. Obecnie Grecy, ze względu na koszty wykorzystują operacyjnie tylko jeden lub dwa z czterech posiadanych poduszkowców – HS Zakynthos i HS Ithaki zostały wycofane z eksploatacji, a HS Kefallinia i HS Kerkyra uległy uszkodzeniom, ale zostały one naprawione.

W 2014 roku zakończono budowę dwóch chińskich poduszkowców, a rok później do służby weszła trzecia jednostka. Obecnie Chiny posiadają łącznie 6 poduszkowców tego typu – dwa pochodzące z Ukrainy i dwa zbudowane od podstaw w Chinach. Rosjanie dalej eksploatują swoje dwa poduszkowce i intensywnie promują je przez materiały filmowe i fotograficzne. W 2017 roku pojawiły się informacje o planach wznowienia ich produkcji w Rosji, ale mimo pewnych działań, nie powstał żaden nowy egzemplarz.

Podsumowanie

Poduszkowce projektu 12322 Żubr są największymi poduszkowcami desantowymi na świecie. Olbrzymie możliwości transportowe, silne uzbrojenie i możliwość operowania na nieprzygotowanych plażach sprawiają, że są to bardzo użyteczne jednostki. Z drugiej strony koszty ich eksploatacji są olbrzymie, przez co jednostki te są sporym obciążeniem dla budżetu każdej posiadającej je floty.

Rosjanie regularnie wykorzystują obie posiadane jednostki, które często ćwiczą na plażach, gdzie… straszą turystów. W sieci dostępnych jest sporo filmów przedstawiających jak te olbrzymie jednostki lądują w pobliżu kurortów wakacyjnych. Chociaż robią olbrzymie wrażenie, w przypadku Federacji Rosyjskiej jednostki te mają małe możliwości bojowe. Dwa poduszkowce, które mogą przewieść łącznie około 300 żołnierzy i 6 czołgów, dużego desantu nie poprowadzą. Dodatkowo fakt, że operują na Bałtyku sprawia, że nie do końca jest gdzie je wykorzystać. Zapewne byłoby dla nich więcej zadań na Morzu Czarnym jednak widząc sukcesy ukraińskiej armii, zapewne szybko podzieliły los innych rosyjskich jednostek desantowych zniszczonych w trakcie wojny rosyjsko-ukraińskiej.

Znacznie lepiej wygląda sytuacja Chińskiej Floty, która łącznie będzie dysponować prawdopodobnie 8 poduszkowcami. Taka flota stanowi już konkretną siłę bojową, która może być wykorzystana w desantach na różnych spornych wyspach na Pacyfiku lub przy ewentualnym ataku na Tajwan. Warto pamiętać, że Chiny mogą spokojnie rozpocząć produkcję kolejnych Żubrów/Bizonów.

Z drugiej strony poduszkowce projektu 12322 Żubr powstawały w zupełnie innych realiach, kiedy duże operacje desantowe na niezabezpieczony wcześniej brzeg były popularnym sposobem walki. Współcześnie możliwość przeprowadzenia takiej operacji jest bardzo trudna, więc nawet dla Chińskich poduszkowców potencjalnie ciężko jest znaleźć zastosowanie w przypadku konfliktu np. z Tajwanem.

Źródło zdjęć: Depostiphotos.com