Pancerniki typu Littorio – ostatnie i największe włoskie pancerniki

Ze względu na swoje położenie geograficzne, w okresie międzywojennym Włochy rozwijały swoją flotę przede wszystkim z uwzględnieniem działań podejmowanych przez Francję i w mniejszym stopniu Wielką Brytanię. W odpowiedzi na budowę francuskich pancerników typu Dunkerque, we Włoszech rozpoczęto budowę potężnych pancerników typu Littorio, będących ostatecznie ostatnimi włoskimi pancernikami.

Geneza

Włochy były jednym z sygnatariuszy traktatu waszyngtońskiego, ograniczającego rozwój flot światowych mocarstw. W ramach zapisów traktatu, zarówno Włochy jak Francja otrzymały jednak zgodę na zbudowanie okrętów liniowych o łącznej wyporności 70 000 ton. Ze względu na sytuację ekonomiczną w latach 20. nie rozpoczęto jednak budowy nowych okrętów, ograniczając się jedynie do prac projektowych i modernizacji istniejących pancerników, które nie zostały zezłomowane na mocy postanowień traktatowych.

Sytuacja zmieniła się jednak wraz z budową w Niemczech krążowników typu Deutschland, które dzięki swojej konstrukcji mogły być sporym zagrożeniem dla starszych francuskich pancerników. W odpowiedzi, we Francji rozpoczęto budowę pancerników typu Dunkerque, co zaniepokoiło Włochów. Dysponując ograniczonym budżetem, Włosi zainicjowali w tym czasie program modernizacji starszych pancerników, równocześnie analizując dotychczasowe, niezrealizowane projekty pancerników, mieszczących się w limicie 70 000 ton wyporności.

Na początku lat 30. przeanalizowano kilka projektów, decydując się ostatecznie na stworzenie okrętów o stosunkowo dużej wyporności ponad 35 000 ton, dysponujących silnym opancerzeniem i uzbrojeniem w postaci dział kalibru 406 mm, a także wysoką prędkością, kosztem zasięgu. Nowe okręty miały być jednymi z najpotężniejszych pancerników na Morzu Śródziemnym, w związku z czym zasięg nie miał aż takiego znaczenia jak przeżywalność. Włosi zrezygnowali również z dalszego przestrzegania ograniczeń traktatowych.

Wybrany projekt dalece przewyższał możliwości włoskich stoczni, zwłaszcza w kwestii dostarczenia 9 dział kalibru 406 mm dla każdego z planowanych pancerników. W związku z tym ostatecznie zdecydowano się na zainstalowanie dział kalibru 381 mm, które miały wcześniej trafić na uzbrojenie pancerników Francesco Caracciolo, których budowy nigdy nie dokończono. Rozwiązawszy problem głównego uzbrojenia, w 1934 roku przystąpiono do prac nad pierwszymi dwoma okrętami nowego typu, oznaczonymi jako typ Littorio.

Konstrukcja

Zaplanowano budowę czterech pancerników w dwóch seriach po dwa okręty. Stępkę pod dwa pierwsze pancerniki – Littorio i Vittorio Veneto położono 28 października 1934 roku w stoczniach Ansaldo w Genui i Cantieri Riuniti dell’Adriatico w Treści. Wodowanie pierwszego z okrętów, Littorio, miało miejsce 22 sierpnia 1937 roku, a do służby okręt wszedł 6 maja 1940 roku. Drugi z pancerników zwodowano 25 lipca 1937 roku, a do służby jednostka weszła 15 maja 1940 roku. Warto dodać, że zanim okręty wykończono, przekazano je w ręce floty w celu przeprowadzenia prób maszynowni. Dopiero po ich zakończeniu jednostki wróciły do stoczni na prace wykończeniowe.

Budowę kolejnych dwóch pancerników rozpoczęto w 1938 roku. Stępkę pod trzecią jednostkę serii, Impero, położono w stoczni Cantieri Riuniti dell’Adriatico 14 maja 1938 roku, a pod czwarty okręt, Roma, położono 18 września 1938 roku w stoczni Ansaldo. Impero został zwodowany 15 listopada 1939 roku, a Roma 9 czerwca 1940 roku. Ze względu na trwającą wojnę i niedobory surowców, prac nad Impero nie ukończono. Jedynie Roma wszedł do służby, co miało miejsce 14 czerwca 1942 roku.

Chociaż wszystkie pancerniki powstawały według tych samych planów, w toku budowy w stoczniach wprowadzano drobne modyfikacje, które wpłynęły na długość i wyporność poszczególnych jednostek. Pierwsze dwa pancerniki miały 237,7 m długości, natomiast dwa ostatnie 240,7 m. Wyporność pełna jednostek wynosiła 45 236 ton w przypadku Littorio, 45 029 ton w przypadku Vittorio Veneto, oraz 45 485 ton w przypadku Roma. Wyporność Impero nie jest znana, ponieważ okrętu nigdy nie ukończono.

Wyposażenie i uzbrojenie okrętów było takie samo i składało się z 9 dział Ansaldo 1934 L/50 kalibru 381 mm umieszczonych w trzech wieżach po trzy działa i strzelających pociskami przeciwpancernymi o masie 885 kg na odległość 42 km przy szybkostrzelności wynoszącej jeden strzał na 45 sekund. Wieże dziobowe umieszczono w superpozycji, natomiast pojedynczą wieżę rufową umieszczono na podwyższeniu, tak aby podmuch wystrzału nie uszkodził znajdującej się na rufie katapulty dla samolotów. Uzbrojenie dodatkowe składało się z 12 dział kalibru 152 mm umieszczonych w potrójnych wieżach, natomiast uzbrojenie przeciwlotnicze składało się z 12 dział kalibru 90 mm, 20 działek kalibru 37 mm i 20 działek kalibru 20 mm. Wyposażenie lotnicze pierwotnie miało składać się z sześciu wiatrakowców, jednak ostatecznie zainstalowano katapultę, a grupa lotnicza składała się z trzech samolotów typu Ro.43 lub Re.2000.

Opancerzenie okrętów miało ciekawą konstrukcję, zwłaszcza jak na okręt projektowany w latach 30., ponieważ główny pas burtowy chroniony był pancerzem warstwowym, składającym się z kilku warstw płyt pancernych o różnej twardości, a także drewna. Jego grubość wynosiła od 70 do 350 mm i zapewniała ochronę przed pociskami kalibru 381 mm wystrzelonymi z odległości 16 km. Pokład chroniony był płytami o grubości 36 mm oraz 90-150 mm, a wieże artylerii głównej grubości 130-380 mm. Mostek chronił pancerz o grubości do 255 mm. Ciekawie rozwiązano ochronę przeciwtorpedową, składającą się z specjalnego cylindrycznego bąbla, przechodzącego wzdłuż wewnętrznej części kadłuba, wykonanego z lekkich grodzi. W jego wnętrzu znajdowała się ciecz, która miała pochłaniać siłę eksplozji. System zaprojektowany przez generała Pugliese był nietypowy, ale eksploatacja pokazała, że nie spełniał swoich założeń, głównie z powodu mało wytrzymałej konstrukcji łączeń grodzi.

Napęd pancerników składał się z czterech turbin parowych o łącznej mocy 128 200 KM, zapewniających prędkość ponad 30 węzłów. Oby ograniczyć wyporność, ograniczono wielkość zbiorników paliwa, przez co zasięg wynosił jedynie 8480 km przy prędkości 16 węzłów. Był on jednak wystarczający do operowania na Morzu Śródziemnym. Załoga okrętów składała się z 80 oficerów i 1750 marynarzy (gdy pancerniki działały jako okręty flagowe, ich załoga zwiększała się o kolejnych 11-31 oficerów).

Eksploatacja

Pancerniki typu Littorio nie odegrały znaczącej roli podczas II wojny światowej, głównie z powodu przewagi liczebnej Aliantów, zwłaszcza pod względem lotnictwa, oraz słabego dowodzenia. Littorio i Vittorio Veneto od początku wojny brały udział w licznych operacjach, których celem było przechwytywanie brytyjskich konwojów zmierzających na Maltę. Nie odniosły jednak żadnych sukcesów, a Roma wszedł do służby zbyt późno, aby wziąć udział w działaniach bojowych.

Littorio

W pierwszych miesiącach wojny pancernik uczestniczył w atakach na brytyjskie konwoje, jednak nie odniósł żadnych sukcesów. W nocy z 11 na 12 listopada 1940 roku podczas pobytu w Tarencie Littorio stał się celem ataku brytyjskiego lotnictwa i został trafiony trzema torpedami, doznając poważnych uszkodzony. Jego dowódca zdecydował się na dopłynięcie do płytszych wód, gdzie pancernik osiadł na dnie. Wydobyto go 11 grudnia 1940 roku i rozpoczęto remont, trwający do sierpnia 1941 roku.

Pod koniec 1941 roku Littorio wziął udział w niewielkim starciu z brytyjskimi krążownikami podczas bitwy w Zatoce Syrta. Przez kolejne miesiące pancernik ponownie brał udział w atakach na brytyjskie konwoje, ale bez rezultatów. 16 czerwca 1942 roku został trafiony torpedą lotniczą i jedną bombą, jednak uszkodzenia nie były bardzo poważne. Po remoncie pancernik wysłano do portu La Spezia, gdzie pozostał aż do kapitulacji Włoch.

Podczas pobytu w porcie La Spezia pancernik stał się celem alianckich nalotów. Po kapitulacji Włoch zmieniono jego nazwę na Italia, a 9 września 1943 roku pancernik udał się na Maltę, gdzie miał się poddać. Podczas rejsu włoskie okręty zostały zaatakowane przez niemieckie lotnictwo, a Littorio otrzymał jedno trafienie bombą kierowaną Fritz X. Po dotarciu na Maltę wyremontowano go i skierowano do Egiptu, gdzie pozostał do 1947 roku. Wcześniej rozważano jego wysłanie na Pacyfik, aby wesprzeć działania przeciwko Japonii, jednak z powodu małego zasięgu zrezygnowano z tego rozwiązania. Po wojnie pancernik został przekazany Stanom Zjednoczonym, ale nie został wcielony do służby i 1 czerwca 1948 roku skreślono go z listy floty i zezłomowano.

Vittorio Veneto

Podobnie jak Littorio, również Vittorio Veneto brał udział w operacjach przeciwko alianckim konwojom w pierwszych miesiącach II wojny światowej. Podczas nalotu na Tarent pancernik uniknął trafień, dzięki czemu mógł wziąć udział w bitwie koło przylądka Spartivento. W trakcie starcia okręt został jednak trafiony torpedą lotniczą. Po naprawach w Genui, 27 marca 1941 roku pancernik wziął udział w bitwie koło przylądka Matapan.

Podczas tego starcia Vittorio Veneto ponownie został trafiony torpedą i poważnie uszkodzony. Z trudnościami wrócił do portu. Po remoncie pancernik wrócił do działań przeciwko brytyjskim konwojom, a 14 grudnia 1941 roku podczas powrotu z jednego z wypadów został trafiony torpedą z okrętu podwodnego HMS Urge.

Skierowano go następnie na naprawy do portu La Spezia, gdzie pozostał do kapitulacji Włoch. 9 września 1943 roku wspólnie z innymi włoskimi jednostkami udał się na Maltę, unikając po drodze niemieckich ataków. Skierowano go następnie do Egiptu, gdzie pozostał do 1947 roku. Następnie okręt został przejęty przez Wielką Brytanię, ale nie wszedł do służby i 1 lutego 1948 roku skreślono go z listy floty i zezłomowano.

Roma

Pancernik Roma był ostatnią jednostką typu Littorio, która weszła do służby. Ze względu na sytuację na Morzu Śródziemnym, pancernik nie wziął udziału w żadnych działaniach bojowych. Podczas pobytu w porcie La Spezia okręt został uszkodzony przez amerykańskie lotnictwo, a 9 września 1943 roku podczas rejsu na Maltę pancernik został trafiony dwiema niemieckimi bombami kierowanymi Fritz X i zatonął. Zginęło 1326 członków załogi. Uratowano jedynie 622 marynarzy.

Impero

Prace wykończeniowe na Impero przebiegały z opóźnieniami z powodu braku surowców i wyposażenia. Okręt kilkukrotnie przenoszony był do różnych stoczni, a we wrześniu 1943 roku trafił do Triestu, gdzie został przejęty przez Niemców. Wykorzystywano go następnie jako okręt-cel. W tym czasie niewykończony pancernik został dodatkowo uszkodzony przez amerykańskie lotnictwo. Po wojnie z racji jego kiepskiego stanu, nie podjęto decyzję o dokończeniu budowy, a w 1950 roku podjęto decyzję o jego złomowaniu.

Podsumowanie

Pancerniki typu Littorio były największymi i najpotężniejszymi włoskimi pancernikami, oraz ostatnimi jednostkami tego typu, które weszły do uzbrojenia Regia Marina. Pod względem możliwości bojowych były całkiem niezłymi jednostkami, dobrze dopasowanymi do warunków panujących na Morzu Śródziemnym. Nigdy jednak nie mogły wykazać się w boju, ponieważ Włoska Marynarka Wojenna nie była w stanie przeprowadzić żadnych skutecznych działań floty nawodnej podczas trwania wojny.

Za największą wadę pancerników uznaje się brak uniwersalnych dział artylerii dodatkowej oraz słabą ochronę przeciwtorpedową. Ponadto ogólna jakość wykonania okrętów pozostawiała wiele do życzenia. Spowodowane było to olbrzymimi kosztami budowy okrętów.

Warto dodać, że przed wybuchem II wojny światowej Hiszpania rozważała zamówienie pancerników typu Littorio dla własnej floty. Wybuch wojny uniemożliwił zrealizowanie tych planów, ponieważ hiszpańskie stocznie nie były w stanie samodzielnie podjąć się budowy tak dużych okrętów, a Włosi nie byli w stanie rozpocząć budowy kolejnych pancerników we własnych stoczniach. Również Związek Radziecki zapoznał się z planami włoskich pancerników, na podstawie których stworzono projekty okrętów dla ZSRR. Chociaż Rosjanie nigdy nie dokończyli budowy swoich pancerników, jednostki projektu 23 (Sowietskij Sojuz) wyposażono w taki sam system ochrony przeciwtorpedowej jak włoskie pancerniki (prawdopodobnie jego plany zostały jednak wykradzione, a nie przekazane przez Włochów).