Obecnie obronę wybrzeża oprócz okrętów wojennych zapewniają wyrzutnie rakiet oraz samoloty. Zanim jednak te dwa rodzaje uzbrojenia rozwinęły się na tyle, aby spełniać swoje zadanie, brzegów broniły potężne działa umieszczone w fortach. W USA w latach 20. wprowadzono do uzbrojenia olbrzymie armaty 16 inch M1919. Do dnia dzisiejszego przetrwał tylko jeden z kilkudziesięciu zbudowanych egzemplarzy.
Ostatni egzemplarz działa M1919 kalibru 406 (410) mm znajduje się obecnie w Aberdeen Proving Grounds. Przez lata znajdował się tam olbrzymi poligon, na którym testowano zarówno nowe rodzaje uzbrojenia, jak i zdobyta na frontach czołgi, pojazdy pancerne czy też artylerię.
Poligon i olbrzymią bazę wojskową utworzono w 1918 roku, a już w 1919 wydzielono jej fragment z myślą o utworzeniu muzeum. Funkcjonowało ono oficjalnie do 2010 roku, kiedy to rozpoczęto stopniowe przenoszenie eksponatów do innych muzeów.
Działo 16 inch M1919 w Aberdeen Proving Grounds (fot. Michał Banach)
Ostatecznie na terenie muzeum pozostało kilka pojazdów i dział, które ze względów logistycznych nie mogły zostać przeniesione. Wśród nich znajduje się właśnie ostatnia armata 16 inch M1919 ważąca ponad 480 ton.
Miałem okazję obejrzeć tę niesamowitą armatę we wrześniu 2011 roku kiedy zewnętrzna ekspozycja muzeum była jeszcze w miarę kompletna (jakieś 3/4).
Artyleria nadbrzeżna 16 inch M1919
Historia amerykańskiej artylerii nadbrzeżnej kalibru 406 mm sięga przełomu XIX i XX wieku. Rozwój techniki pozwolił wówczas na budowanie olbrzymich dział kalibru ponad 350 mm. W 1895 roku w Watervliet Arsenal rozpoczęto prace nad działem M1895 kalibru 406 mm. Zakończono je w 1902 roku zbudowaniem jednej armaty, którą wysłano następnie do Panamy.
Działo nie było dokładnie tym czego oczekiwało amerykańskie dowództwo, w związku z czym rozpoczęto prace nad kolejną armatą. Pierwsze nowe działa ukończono w połowie lat 20.. W przeciwieństwie do prototypu z początku wieku miały zupełnie inne łoże i prawie trzykrotnie większą masę.
Działo 16 inch M1919 na Hawajach
Armata otrzymała oficjalne oznaczenie 16”/50 caliber M1919 coastal gun. Masa armaty wraz z łożem wyniosła aż 484 tony. Łącznie powstało 20 dział pierwszej serii produkcyjnej oraz kilkadziesiąt armat drugiej serii, w której wykorzystano działa przeznaczone wcześniej dla pancerników i krążowników których nie zbudowano z powodu Traktatu Waszyngtońskiego.
Działa wraz z łożem miały ponad 20 m długości (wraz z lufą), 6 m szerokości i 4 m wysokości. Maksymalny zasięg wynosił około 45 km, przy pociskach ważących 950 kg lub 1060 kg. Załoga jednej armaty M1919 składała się z 30 żołnierzy.
Działo 16 inch M1919 w Aberdeen Proving Grounds (fot. Michał Banach)
Działa umieszczono praktycznie przy każdym ważniejszym porcie i zatoce na wschodnim i zachodnim wybrzeżu oraz w Panamie i Pearl Harbor. Armaty umieszczano zarówno w istniejących fortach (po ich przebudowie) oraz w specjalnych stanowiskach artyleryjskich w bunkrach.
Koszt jednej armaty wynosił około 520 000 dolarów (współcześnie około 8,7 mln dolarów). Jak się później okazało cały program był niepotrzebny, ponieważ amerykańskie wybrzeże nigdy nie było zagrożone atakiem, a działa nie oddały żadnego strzału w kierunku wroga.
Działo 16 inch M1919 w Aberdeen Proving Grounds (fot. Michał Banach)
Po zakończeniu II wojny światowej wszystkie działa M1919 zezłomowano. Proces ten zakończył się w 1948 lub 1952 roku. Do dnia dzisiejszego przetrwała jedynie armata wysłana na testy do Aberdeen Proving Grounds. Umieszczono ją w muzeum, gdzie pozostaje do dnia dzisiejszego.
Mimo likwidacji muzeum, działo pozostało na swoim miejscu ponieważ jego waga uniemożliwia jego przewiezienie w inne miejsce. Działo nosi oficjalne oznaczenie Mk III M1 Navy #138, co oznacza, że była to późniejsza wersja M1919 zbudowana przy wykorzystaniu działa przeznaczonego dla okrętu.
Działo 16 inch M1919 w Aberdeen Proving Grounds (fot. Michał Banach)
