North American X-15 – najszybszy samolot na świecie

Oblatany w 1959 roku North American X-15 uznawany jest za najszybszy na świecie załogowy samolot o napędzie rakietowym. Powstały trzy egzemplarze, które wykonały łącznie 199 lotów, w których uczestniczyło 12 pilotów wojskowych, cywilnych oraz jeden z marynarki wojennej. Wśród nich znalazł się również Neil Armstrong.

Eksperymentalny samolot suborbitalny

W grudniu 1954 roku NACA (National Advisory Committee for Aeronautics, późniejsze NASA) przygotowało specyfikację dla kolejnego, eksperymentalnego samolotu serii X. Maszyna otrzymała oznaczenie X-15, a w listopadzie 1955 roku kontrakt na jej budowę otrzymały zakłady North American. W 1956 roku zakłady Reaction Motors otrzymały natomiast kontrakt na zaprojektowanie silników.

Według założeń maszyna miała być zdolna do osiągania jeszcze większych prędkości niż dotychczas wykorzystywane samoloty eksperymentalne, oraz przede wszystkim lotów suborbitalnych. Od początku zakładano również, że w powietrze będzie wynoszona przez samolot-nosiciel, którym został B-52.

Pierwszy prototyp wzbił się w powietrze 8 czerwca 1959 roku. Pilotowana przez Scotta Crossfielda maszyna wykonała lot bez napędu. Dopiero 17 września Crossfield wykonał pierwszy lot silnikowy X-15. Zbudowano łącznie 3 samoloty, które miały zbliżoną konstrukcję zewnętrzną, ale w toku prób przechodziły różne modyfikacje wyposażenia.

North American X-15 miał 15,45 m długości, 6,8 m rozpiętości skrzydeł, masę 6 620 kg i maksymalną masę startową 15 420 kg. Początkowo napęd stanowił dwa silniki rakietowe Reaction Motors XLR11, zastąpione później przez pojedynczy silnik Reaction Motors XLR99-RM-2 o znacznie większym ciągu. Zasięg maszyny wynosił 450 km. Podczas lotu, X-15 wynoszony był na pułap 13,7 km i zwalniany przy prędkości 805 km/h. Co ciekawe, X-15 miał nietypowe podwozie w postaci koła przedniego i płóz, a przed lądowaniem dolne stabilizatory były odstrzeliwane, aby zapewnić odpowiedni prześwit.

X-15 wykonały łącznie 199 lotów, w trakcie których ustanowionych zostało wiele rekordów prędkości i wysokości lotu. Podczas 13 lotów przekroczono pułap 80 km, a podczas dwóch pułap 100 km, za co piloci otrzymali odznaki astronautów (początkowo odznaki te otrzymali tylko piloci wojskowi, natomiast cywilni dopiero w 2005 roku). Co ciekawe, pułap 100 km przekroczył dwukrotnie ten sam pilot – Joseph A. Walker, a miało to miejsce 29 lipca i 22 sierpnia 1963 roku (loty 90 i 91). Podczas tych lotów udało mu się osiągnąć wysokość odpowiednio 105,9 i 107,8 km. Najwyższą zanotowaną prędkość, X-15 osiągnął natomiast podczas 188 lotu, 3 października 1967 roku. Wyniosła ona 7 274 km/h na wysokości 31,1 km, a za sterami zasiadł William J. “Pete” Knight.

Ostatni lot X-15 miał miejsce 24 października 1968 roku. Planowano jeszcze jeden, dwusetny lot, ale z powodów technicznych przekładano go kilkanaście razy, po czym ostatecznie podjęto decyzję o rezygnacji z niego i zamknięcia programu X-15.

Podczas wszystkich lotów nosicielami X-15 były dwa przebudowane bombowce Boeing NB-52A i NB-52B i numerach 52-003 i 52-008, oraz nazwach własnych “The High and Mighty One” oraz “The Challenger” (przemianowany później na “Balls 8”. Obie maszyny wycofano z eksploatacji odpowiednio w październiku 1969 roku i listopadzie 2004 roku. Dodatkowo wśród samolotów towarzyszących znajdowały się różne samoloty pościgowe, w tym F-100, F-104 i F5D, oraz samoloty transportowe X-130 i C-47.

Piloci X-15

Pilot	Organizacja	Liczba lotów	Loty kosmiczne USAF	Maksymalna liczba Macha	Maksymalna prędkość	Maksymalna wysokość
Michael J. Adams	USAF	7	1	5.59	6151 km/h	81 077 m
Neil Armstrong	NASA	7	0	5,74	6587 km/h	63 246 m
Scott Crossfield	North American Aviation	14	0	2,97	3154 km/h	24 725 m
Bill Dana	NASA	16	2	5,53	6272 km/h	93 543 m
Joe H. Engle	USAF	16	3	5,71	6257 km/h	85 527 m
Pete Knight	USAF	16	1	6,7	7274 km/h	85 496 m
John B. McKay	NASA	29	1	5,65	6217 km/h	90 099 m
Forrest S. Peterson	US Navy	5	0	5,3	5794 km/h	31 029 m
Robert Rushworth	USAF	34	1	6,06	6466 km/h	86 868 m
Mitt Thompson	NASA	14	0	5,48	5993 km/h	65 258 m
Joe Walker	USAF	25	3	5,92	6605 km/h	107 960 m
Robert M. White	USAF	16	1	6,04	6587 km/h	95 936 m

---

Katastrofa lotu 3-65-97

15 listopada 1967 roku o godzinie 18:30 rozpoczął się kolejny, 191 lot X-15-3, a za sterami maszyny zasiadł Michael J. Adams. Niestety w trakcie wznoszenia, maszyna wpadła w korkociąg. Ze względu na brak wypracowanych procedur wyprowadzania tak nietypowej maszyny, jaką był X-15 z korkociągu, Adams nie do końca wiedział jak opanować maszynę.

Po chwili udało mu się odzyskać kontrolę nad samolotem, ale z nieznanych do końca przyczyn samolot po chwili rozpadł się w powietrzu i rozbił, a Adams zginął na miejscu. Przyjmuje się, że podczas prób opanowania maszyny, Adams popełnił błąd, co doprowadziło do przeciążenia konstrukcji. Warto dodać, że była to pierwsza katastrofa tzw. pechowego lotu numer 191.

Podsumowanie

Dwa egzemplarze X-15 – X-15-1 i X-15-2, przetrwały program i obecnie znajdują się w muzeach National Air and Space Museum w Waszyngtonie oraz National Museum of the United States Air Force w Wright-Patterson Air Force Base.

Chociaż North American X-15 uznawany jest za najszybszy samolot na świecie, oficjalnie miano to nosi Lockheed SR-71 Blackbird, który ustanowił 28 lipca 1976 roku rekord prędkości wynoszący 3529,6 km/h. Rekord X-15 uznawany jest za najszybszy lot załogowego samolotu o napędzie rakietowym, natomiast za najszybszy bezzałogowy samolot uznaje się NASA X-43A.