W Warszawie będącej stolicą kraju i największym miastem w Polsce, przez wieki żyło wiele milionów ludzi. Wielu z nich dożyło w tym mieście kresu swoich dni i zostało pochowanych na warszawskich cmentarzach, z których kilka ma wyjątkowe znacznie i historię.
W Warszawie znajduje się obecnie kilkadziesiąt większych i mniejszych cmentarzy utworzonych na przestrzeni kilku wieków. Jednak nie wszystkie nekropolie jakie powstały w mieście na przestrzeni lat przetrwały do naszych czasów. Po niektórych z nich pozostały jedynie pamiątkowe tablice i pomniki, a inne stały się częścią o wiele większych cmentarzy. Opisane poniżej cmentarze należą do najważniejszych nekropolii w Warszawie, zarówno pod względem historycznym jak i rozmiarów.
Cmentarz Kamionkowski – najstarszy w Warszawie
Znajdujący się na Kamionku w Warszawie cmentarz Kamionkowski jest uznawany obecnie za jeden z najstarszych nie tylko w stolicy, ale również w całej Polsce. Założono go około XIII wieku przy nieistniejącym już kościele św. Stanisława Biskupa, który znajdował się wówczas jeszcze we wsi Kamion (która stała się z czasem częścią Warszawy).
Cmentarz używany był do XVII wieku, po czym ze względu na brak miejsca większość zmarłych zaczęto grzebać w okolicznych, podobnych cmentarzach parafialnych. Ostatecznie pogrzebów w tym miejscu zaprzestano w 1887 roku. Na przestrzeni lat nekropolia była wielokrotnie niszczona w trakcie wojen, przez co najstarsze groby i nagrobki nie przetrwały.
Obecnie na terenie nieczynnego już cmentarza znajduje się około 50 nagrobków wykonanych z piaskowca, z których najstarszy pochodzi z 1827 roku. Cmentarz Kamionkowski ma powierzchnię około 1,35 ha.
Cmentarz Bródnowski – największy w Warszawie
Obecnie największym w Polsce, oraz jednym z największych w Europie pod względem liczby grobów cmentarzem jest Cmentarz Bródnowski w Warszawie. Na jego terenie znajduje się około 1,2 mln grobów, przy czym w trakcie prowadzonych w ostatnich latach prac badawczych odkryto wiele nieoznakowanych grobów, w których spoczywali m.in. więźniowie polityczny skazani na śmierć po II wojnie światowej.
Nekropolię utworzono oficjalnie 21 listopada 1884 roku. Początkowo cmentarz podzielony był na kilka części, w których chowano zarówno „zwyczajnych” mieszkańców miasta, lub osoby biedne, których bliscy nie byli w stanie zapłacić opłat za pogrzeb. 14 czerwca 1887 roku cmentarz otwarto dla wszystkich mieszkańców całej Warszawy.
W latach 1916-1921 władze miasta powiększyły cmentarz, zwiększając jego powierzchnię do 113,3 ha. Równocześnie zmienił się charakter nekropoli, uważanej dotychczas dla miejsce pochówku osób mniej zamożnych. W 1927 roku cały cmentarz otoczono wysokim na 3-5 metrów ceglanym murem z ośmioma bramami.
Podczas II wojny światowej Cmentarz Bródnowski stał się miejscem walk. Kilkukrotnie bombardowany w 1939 i 1944 roku, wykorzystywany był również przez ruch oporu jako kryjówka i teren szkoleniowy. W niektórych grobach ukrywano nawet broń. W pierwszych latach po wojnie na terenie cmentarza chowano w nieoznaczonych grobach więźniów politycznych.
Z czasem cmentarz przeszedł wiele modernizacji, zwłaszcza infrastruktury, jak i przebudów. Obecnie podzielony jest na 965 kwater i cały czas pozostaje w użyciu.
Cmentarz Powązkowski – najsłynniejszy w Warszawie
Bez wątpienia Cmentarz Powązkowski jest najważniejszą i najsłynniejszą nekropolią w Warszawie. Utworzono go 20 maja 1792 roku, a początkowo jego powierzchnia wynosiła 2,6 ha. W 1812 roku po raz pierwszy go powiększono, dzięki czemu jego powierzchnia wzrosła obecnie do 43 ha. Na terenie cmentarza pochowano około 1 mln osób.
Ze względu na swoje położenie, Powązki stały się miejscem pochówku bardziej zamożnych i znanych mieszkańców Warszawy (stając się pewnego rodzaju przeciwieństwem Cmentarza Bródnowskiego). Z czasem zaczęto chować w tym miejscu również osoby zasłużone dla kraju, przez co obecnie cmentarz ten uznawany jest za jeden z najważniejszych w kraju.
Cmentarz choleryczny – zapomniany
Jest to chyba jeden z bardziej nietypowych i zapomnianych cmentarzy w Warszawie. Utworzył go 16 listopada 1872 roku w czasie epidemii cholery, która nawiedziła Pragę w latach 1872-1873 Cezary Skoryna. Ostatni pogrzeb ofiary cholery miał jednak miejsce 8 stycznia 1883 roku. Łącznie pochowano tu 484 zmarłych, oraz 7 żołnierzy, uznawanych za bałwochwalców (wyznawców religii pogańskich).
W kolejnych latach, przejęty w 1874 roku przez miasto cmentarz uległ zapomnieniu. W 1908 roku zlikwidowano go podczas budowy węzła kolejowego linii Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej. Szczątki zmarłych przeniesiono wówczas do zbiorowego grobu, znajdującego się na północ od nekropolii.Ustawiono również w tym miejscu pomnik, który pozostawiony własnemu losowi i zaniedbany z czasem uległ zniszczeniu.
Dopiero w 2009 roku po raz pierwszych od lat zaczęto oczyszczać teren zapomnianego i nieznajdującego się na mapach Warszawy cmentarza. W 2010 roku przeprowadzono natomiast rewitalizację, w trakcie której PKP, będące właścicielem gruntu odbudowały pomnik, zabezpieczyły cały teren i umieściły monitoring. Obecnie wstęp na teren cmentarza nie jest możliwy i wymaga zgody PKP.