Most przy Cytadeli i most Gdański w Warszawie

Most przy Cytadeli oraz most Gdański w Warszawie to dwa, a historycznie nawet trzy mosty drogowe i kolejowe, których historia jest bardzo ze sobą połączona. Pierwszy z nich zaczęto budować w 1873 roku, a ostatni powstał w 1959 roku.

Po zbudowaniu w latach 1859-1864 mostu Kierbedzia, będącego pierwszym stalowym mostem na Wiśle, rosyjskie władze miasta zaczęły rozważać budowę kolejnego, tym razem kolejowego mostu na Wiśle (pierwotnie most Kierbedzia miał być mostem kolejowo-drogowym, ale ukończono go jako most drogowy z torami dla tramwajów).

Most przy Cytadeli podczas budowy (fot. Konrad Brandel)

W 1873 roku rozpoczęto budowę mostu kolejowego w pobliżu warszawskiej Cytadeli. Projekt mostu przygotował Tadeusz Chrzanowski, a budową zajęła się firmą Lilpop, Rau i Loewenstein. Podczas prac projektowych uznano, że most będzie miał konstrukcję dwupoziomową, z górnym poziomem przeznaczonym dla pociągów, a dolnym przeznaczonym dla ruchu drogowego, ale tylko wojskowego.

Prace ruszyły w kwietniu 1873 roku i zakończyły się w listopadzie 1875 roku. Ciekawie rozwiązano układ torów na górnym poziomie, układając szyny w taki sposób, aby mogły z nich korzystać pociągi szerokotorowe (1524 mm) oraz normalnotorowe (1435 mm). Wadą tego rozwiązania było jedynie to, że na raz przez most mógł przejeżdżać tylko jeden pociąg. Z czasem władze miasta zezwoliły na ruch cywilny na dolnym poziomie, ale nie był on duży, ponieważ most nie znajdował się przy ważnych rejonach mieszkalnych. O wiele większe znaczenie miał most kolejowy, który znacząco usprawnił transport towarów doi z fabryk.

Most przy Cytadeli – dolny poziom

Z czasem ruch na moście wzrósł do tak dużego poziomu, że w latach 1905-1908 zbudowano tuż obok, w odległości 32 m drugi most, całkowicie kolejowy. Zaprojektował go Nikołaj Bielebuski. Przeprawa miała już dwa tory kolejowe. Równocześnie zlikwidowano tor kolejowy na pierwszym moście, zamieniając go w całkowicie pieszo-drogowy. Co ciekawe, oba mosty były traktowane przez Warszawiaków jako jeden most, przez co czwarty zbudowany most – most Poniatowskiego, formalnie określano jako trzeci most.

Podczas I wojny światowej, 5 sierpnia 1915 roku wycofujące się wojska rosyjskie wysadziły oba mosty – most drogowy stracił dwa środkowe przęsła, a most kolejowy cztery. Jeszcze przed zakończeniem wojny obie przeprawy zostały wyremontowane przez Niemców. Wykorzystywano je aż do drugiej wojny światowej, gdy 13 września 1944 roku zostały ponownie wysadzone, tym razem przez wycofujących się Niemców.

Zniszczone mosty przy Cytadeli podczas odbudowy przez Niemców

Z racji znaczenia przepraw w tym rejonie, w dniach od 18 stycznia do 8 lutego 1945 roku Rosjanie zbudowali w pobliżu wysadzonych mostów, pontonowy most kolejowy. Wykorzystywano go do marca 1946 roku, po czym pozostawiono go nieużywanego, aż do 20 marca 1947 roku, kiedy to został zniszczony przez krę. W marcu 1946 roku przywrócono ruch pociągów na moście kolejowym – pierwszy pociąg przejechał 19 marca, a tym samym most ten stał się pierwszym odbudowanym mostem na Wiśle.

Z racji zniszczeń, nie podjęto decyzji o odbudowie mostu drogowego. Zamiast tego w latach 1957-1959 na filarach starego mostu zbudowano nowy most Gdański o długości 406,5 m, zaprojektowany przez Janusza Ratyńskiego. Most zachował dwupoziomową konstrukcję, przy czym na górnym poziomie odbywa się ruch drogowy i pieszy, a na dolnym tramwajowy i obecnie rowerowy.

Oba mosty są cały czas w użyciu i stanowią jedne z ważniejszych lokalnych mostów w Warszawie – ze względu na ich położenie, nie są raczej wykorzystywane do ruchu tranzytowego. W latach 90. i dwutysięcznych obie przeprawy poddano remontom. Dodatkowo z dna rzeki wydobyto niektóre fragmenty starych mostów.