Matilda II – Królowa Pustyni

Opracowany w drugiej połowie lat 30. brytyjski czołg piechoty Infantry Tank Mark II Matilda II (A12) trafił do produkcji na początku II wojny światowej będąc jednym z najlepiej opancerzonych czołgów na świecie. Podczas walk w Afryce Północnej pojazdy te zyskały przydomek Królowych Pustyni. Ich dalsza kariera była jednak skomplikowana.

Geneza

Już w trakcie prac nad czołgiem Tank, Infantry, Mark I, Matilda I (A11) dowództwo brytyjskich wojsk pancernych zdawało sobie sprawę z niedoskonałości jego projektu. W szczególności problemem było słabe uzbrojenie, kompletny brak możliwości rozwoju konstrukcji oraz duża wrażliwość układu napędowego na ostrzał. W związku z tym już w 1936 roku zainicjowano prace nad jego ulepszoną wersją. Według założeń, nowy czołg miał być większy, lepiej opancerzony, a jego uzbrojenie miało składać się z armaty kalibru 40 mm umieszczonej w dwuosobowej wieży. Chociaż formalnie pojazd miał być rozwinięciem Matildy I, w praktyce zakres zmian oznaczał opracowanie zupełnie nowej konstrukcji.

Prace nad czołgiem, który otrzymał oznaczenie A12 zlecono Royal Arsenal Woolwich i Vulcan Foundry. Aby przyśpieszyć prace, zespół projektowy wykorzystał opracowane już rozwiązania dla czołgu średniego A7, który nie wszedł do produkcji seryjnej oraz z czołgu Medium Mark C. W szczególności wykorzystano podwozie i elementy konstrukcji kadłuba. Już w listopadzie 1936 roku złożono zamówienie na drewnianą makietę oraz docelowo prototypy z tzw. miękkiej stali (nieopancerzone).

Bolesne narodziny

Drewnianą makietę ukończono w kwietniu 1937 roku. Równocześnie dopracowano koncepcję czołgu, decydując się na zastosowanie dwóch silników diesla AEC zamiast jednego. Po przeanalizowaniu makiety, zlecono serię poprawek, w tym dostosowanie wieży do ewentualnego zainstalowania w niej znacznie cięższego uzbrojenia w postaci haubicy, co doprowadziło do powiększenia wieży. Dzięki temu możliwe było opracowanie pojazdu wsparcia ogniowego. Czołg otrzymał wówczas oficjalną nazwę Infantry Tank Mark II Matilda II (A12).

Problemy skrzynią biegów i kilkoma innymi podzespołami sprawiły, że prototyp oznaczony jako A12E1 ukończono dopiero w kwietniu 1938 roku. Nieco wcześniej, w grudniu 1937 roku brytyjska armia złożyła wstępne zamówienie na 65 czołgów, później zwiększone do 165 egzemplarzy. W lipcu 1938 roku wpłynęły kolejne zamówienia, ale cały czas występowały problemy z rozpoczęciem produkcji. Największym z nich było opanowanie przez zakłady produkcyjne skomplikowanego procesu wytwarzania elementów konstrukcji kadłuba, która była częściowo odlewana i spawana.

Do września 1939 roku zbudowano… dwa prototypy z miękkiej stali, które nie nadawały się do walki. Wybuch wojny sprawił jednak, że zintensyfikowano wysiłki w celu przyśpieszenia produkcji, dzieląc zamówienie między kilka firma, które równoległe miały produkować nowe czołgi. Do maja 1940 roku powstało kilkadziesiąt egzemplarzy zarówno w wersji z miękkiej stali jak i opancerzonych, z których 23 trafiły do jednostek wysłanych do Francji.

Dalszy rozwój

Do 1943 roku, kiedy przerwano produkcję czołgów Matilda II, powstało 2987 pojazdów tego typu w kilku wersjach, które nieznacznie się od siebie różniły. Największymi zmianami była wymiana stosowanych karabinów maszynowych oraz silników. Najważniejszą seryjnie produkowaną wersją była Matilda II Mk IV Close Support uzbrojona w haubicę QF 3 kalibru 76 mm.

Ponadto powstało wiele wersji trałów przeciwminowych i pojazdów specjalistycznych. Jednym z ciekawszych tworów był pojazd Matilda II CDL (ang. Canal Defence Light). Pojazd ten posiadał nową wieżę bez uzbrojenia, w której umieszczono potężny reflektor. Jego zadaniem było oświetlanie jednostek pływających, które próbowałyby dobić do brytyjskiego brzegu. Silny snop światła miał oślepiać załogę statku i wskazywać równocześnie cel własnej artylerii.

Mimo istnienia kilku wersji czołgów Matilda II, ich ogólne dane taktyczno-techniczne były zawsze zbliżone. Czołgi te miały 5,6 m długości i masę 25 ton. Napęd stanowiły dwa sześciocylindrowe silniki diesla AEC lub Leyland o pojemności 7 litrów i mocy około 190 KM. Zapewniały one prędkość maksymalną 24 km/h na drogach i 14 km/h w terenie. Uzbrojenie składało się z armaty kalibru 40 mm z zapasem 93 pocisków oraz karabinu maszynowego kalibru 7,92 mm. Pancerz miał grubość od 20 do 78 mm. Załoga liczyła 4 żołnierzy.

Kariera bojowa

Francja 1940

Początkowo wszystkie dostępne czołgi trafiły m.in. do 7 i 8 Pułku Pancernego, który działał w ramach Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego. Co istotne, do jednostki trafiały zarówno wozy Matilda I jak i Matilda II, które wykorzystywano równolegle. Najważniejszą bitwą w jakiej wzięły udział Matildy był kontratak pod Arras przeprowadzony 21 maja 1940 roku.

Dzięki swojemu opancerzeniu, brytyjskie czołgi wywołały spore zamieszenia wśród niemieckich żołnierzy. Będące podstawowym uzbrojeniem armaty PaK 36 kalibru 37 mm nie były w stanie zniszczyć Matildy II. Dopiero pospiesznie wykorzystane armaty przeciwlotnicze Flak 18 zdołały zniszczyć nacierające czołgi. W tym czasie Niemcy eksperymentalnie wyposażali baterie przeciwlotnicze posiadające armaty kalibru 88 mm w pociski przeciwpancerne. Była to jedyna broń zdolna do zniszczenia Matildy II

Chociaż kontratak zakończył się klęską, Matilda II wykazała się olbrzymią skutecznością, chociaż nie była pozbawiona wad. Największym jej mankamentem była armata 2pdr kalibru 40 mm, do której nie było amunicji odłamkowo-burzącej. Mimo to podjęto decyzję o rozpoczęciu masowej produkcji czołgów, które zaczęto wysyłać do oddziałów operujących w Afryce Północnej oraz na Dalekim Wschodzie.

Afryka Północna

Matildy II już pod koniec 1940 roku wykazały się w walkach w Afryce Północnej, zwłaszcza z włoskimi czołgami, które nie był w stanie niszczyć brytyjskich czołgów, samemu będąc wrażliwym na zniszczenie pociskami kalibru 40 mm. Duże sukcesy osiągane przez Matildy II sprawiły, że czołgi te otrzymały przydomek „Królowych Pustyni”.

Sytuacja zaczęła się zmieniać gdy do Afryki dotarły niemieckie oddziały Afrika Korps, wyposażone w armaty przeciwlotnicze kalibru 88 mm. Zadawały one ciężkie straty brytyjskim czołgom, zwłaszcza Matildom. Niemcy zaczęli stosować taktykę wciągania dobrze opancerzonych czołgów bliżej pozycji swoich ciężkich dział, co ułatwiało ich niszczenie. W tej sytuacji Brytyjczycy zmienili taktykę, przywracając Matildom rolę czołgów wsparcia piechoty.

Wraz z dostawami nowych czołgów, w 1942 roku Matildy zaczęto stopniowo wycofywać z jednostek liniowych i zastępować najpierw czołgami Valentine i M3 Grant, a później Shermanami oraz Churchillami. Wycofywane pojazdy wykorzystywano do szkolenia oraz jako baza do budowy pojazdów specjalistycznych, zwłaszcza inżynieryjnych oraz trałów przeciwminowych.

Daleki Wschód

Aż 409 Matild wysłano do Australii, która z powodzeniem wykorzystywała je do końca wojny na Pacyfiku. Kolejne 33 czołgi w wersji CS trafiły do Nowej Zelandii, która po krótkim czasie przekazała je Australii. Matildy świetnie radziły sobie z wszystkimi japońskimi czołgami. Ich pancerz wytrzymywał ostrzał z większości japońskich dział przeciwpancernych, ale był wrażliwy na miny. Australijscy czołgiści modyfikowali swoje pojazdy często instalując na nich zaczepy pozwalające na doczepianie ogniw gąsienic do kadłuba.

Część przekazanych czołgów również przebudowano na pojazdy inżynieryjne, w tym samobieżne miotacze ognia Matilda Frog. Co istotne, po zakończeniu wojny Matildy trafiły do jednostek rezerwy, które eksploatowały je aż do 1955 roku.

ZSRR

Największym po Wielkiej Brytanii użytkownikiem czołgów Matilda II był Związek Radziecki. Brytyjczycy wysłali drogą morską 1084 czołgi tego typu, z których 918 dotarło do celu. Swój chrzest bojowy na froncie wschodnim Matildy przeszły podczas bitwy o Moskwę na przełomie 1941 i 1942 roku. Rosjanie ocenili czołgi neutralnie, chwaląc ich dobre opancerzenie, ale krytykując słabą siłę ognia oraz niską prędkość i problemy z dostającym się pod osłonę gąsienic błotem.

Mimo to Matildy wykorzystywane były początkowo w głównych jednostek pancernych, a później trafiły do samodzielnych batalionów pancernych, które wspierały działania radzieckiej armii aż do końca wojny. Co ciekawe, Rosjanie podejmowali próby przezbrojenia Matild w armaty ZiS-5 kalibru 76,2 mm. Po zbudowaniu jednego prototypu, dalsze prace przerwały dostawy nowych Matild w wersji CS, z haubicą kalibru 76,2 mm, o podobnych możliwościach do radzieckiej armaty.

Podsumowanie

Czołgi Matilda II na początku II wojny światowej był znakomitymi pojazdami mimo kilku wad. Ich sukcesy nie trwały jednak długo, ponieważ wysoki koszt skomplikowanej produkcji sprawił, że w 1943 roku zastąpiono je znacznie prostszymi w budowie czołgami Valentine. Mimo to Matildy pozostały w użyciu przez całą wojnę, biorąc udział w walkach na wszystkich frontach. Najlepiej spisywały się na Pacyfiku oraz początkowo w Afryce Północnej.

Do naszych czasów przetrwało kilkadziesiąt czołgów tego typu. Większość z nich znajduje się w Australii, która eksplorowała je przez wiele lat jeszcze po wojnie. Dzięki temu udało się je zachować, często w prywatnych kolekcjach. Cześć czołgów utrzymywana jest w pełnej sprawności mechanicznej.