W historii lotnictwa wojskowego wiele kobiet zasiadało za sterami samolotów bojowych, ale tylko dwie uzyskały tytuł asa. Były nimi Lidija Litwiak i Jekaterina Budanowa. Obie uzyskały po około 11 zestrzeleń latając na myśliwcach Jak-1, ale niestety w 1943 roku w krótkim odstępie czasu poniosły śmierć w walce.
Podczas II wojny światowej wiele kobiet zasiadało za sterami samolotów, jednak ich rola była bardzo różna. W przypadku aliantów zachodnich, kobiety służyły najczęściej w formacjach pomocniczych, takich jak np. Women Airforce Service Pilots. Ich zadaniem było zwykle pilotowanie samolotów podczas przebazowania z USA do Wielkiej Brytanii, a także wykonywanie lotów testowych oraz np. holowanie celów dla artylerzystów.
Inaczej wyglądała sytuacja w ZSRR, gdzie kobiety znalazły się na pierwszej linii frontu i walczyły ramię w ramię z mężczyznami. Co istotne, w większości przypadków nie służyły one w dedykowanych, kobiecych oddziałach – jedynie na początku wojny formowano specjalne oddziały, w których służyły wyłącznie kobiety. Najważniejszą tego typu formacją była grupa lotnicza nr 122, w sformowany przez Marinę Raskową, w skład której wchodził 586. Pułk Lotnictwa Myśliwskiego, 587. Pułk Lotnictwa Bombowego i 588. Pułk Lotnictwa Bombowego Nocnego.
Marina Raskowa (ur. 15 marca 1912 roku, zm. 4 stycznia 1943 roku), radziecka wojskowa, major, pilotka i nawigator wyróżniona tytułem Bohatera Związku Radzieckiego. Była pierwszą kobietą w ZSRR, która uzyskała uprawnienia nawigatora lotniczego. W okresie przedwojennym była pionierką radzieckiego lotnictwa i ustanowiła wiele rekordów. Po niemieckim ataku na ZSRR w 1941 roku doprowadziła do powstania grupy lotniczej skupiającej w swoich szeregach tylko kobiety. Zginęła 4 stycznia 1943 roku podczas oblotu technicznego samolotu Pe-2. Stworzone przez nią pułki lotnicze wykonały w trakcie II wojny światowej ponad 30 000 misji.
Wśród kobiet, które przeszły szkolenie w tej formacji, znalazły się Lidija Litwiak i Jekaterina Budanowa. Obie, jako jedyne kobiety uzyskały tytuł asów myśliwskich.
Lidija Litwiak
Lidija Litwiak (Lidija “Lilija” Władimirowna Litwiak) urodziła się 18 sierpnia 1921 roku w Moskwie. Już w wieku 14 lat zaczęła zajmować się lotnictwem, wstępując do aeroklubu. W wieku 15 lat wykonała swój pierwszy samodzielny lot, a pod koniec lat 30 uzyskała uprawnienia instruktora pilotażu. Do niemieckiego ataku na ZSRR przeszkoliła około 45 pilotów.
Wraz z rozpoczęciem działań wojennych postanowiła wstąpić do wojska, jednak początkowo odrzucono ja z powodu małego doświadczenia. Dopiero gdy podczas kolejnego podejścia zawyżyła liczbę wylatanych godzin, udało się jej dostać do 586. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego. Po przejściu szkolenia, latem 1942 roku rozpoczęła służbę na froncie jako pilot myśliwca Jak-1.
Następnie skierowano ją wraz z 4 innymi pilotkami do 437. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego, działającego w rejonie Stalingradu. 13 września Litwiak uzyskała swoje dwa pierwsze zestrzelenia – bombowiec Junkers Ju-88 oraz myśliwiec Messerschmitt BF 109G-2, pilotowany przez niemieckiego asa Erwina Meiera (11 zestrzeleń). Do końca września udało się jej zestrzelić jeszcze dwa Messerschmitty (jeden wspólnie) i jednego Junkersa.
Następnie przeniesiono ją do 9. Gwardyjskiego Pułku Lotnictwa Myśliwskiego, a w styczniu 1943 roku do 296. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego przemianowanego następnie na 73. Gwardyjski Pułk Lotnictwa Myśliwskiego. 23 lutego 1943 roku odznaczono ją Orderem Czerwonej Gwiazdy.W ciągu kolejnych kilku miesięcy Litwiak uzyskała dalsze zestrzelenia indywidualne oraz wspólne.
21 maja 1943 roku w wypadku lotniczym zginął dowódca pułku, w którym stacjonowała – Aleksiej Sołomatin, w którym była zakochana – niektóre źródła sugerują, że byli zaręczeni, lub nawet wzięli ślub. Wydarzenie to było dużym ciosem dla młodej pilotki i sprawiło, że stała się ona jeszcze bardziej zdeterminowana (warto w tym miejscu dodać, że chociaż oceniano ją jako bardzo agresywną w powietrzu, przez cały czas zachowała swoją kobiecość na ziemi, często trzymała również w kokpicie kwiaty). Ze względu na doświadczenie bojowe, często brała udział w lotach na wymiatanie (dwóch doświadczonych pilotów lecących w parze i szukających celów samodzielnie). W toku służby dwukrotnie została ranna, ale mimo to wracała do bazy.
1 sierpnia 1943 roku wzięła udział w swoim ostatnim, 66 locie bojowym. W trakcie walki z niemieckimi bombowcami została zaatakowana przez myśliwce eskorty. Biorący udział w walce inni radzieccy piloci stracili kontakt wzrokowy z Litwiak, przez co jej los był nieznany. Ostatecznie uznano ją za zmarłą, ale ze względu na podejrzenie, iż mogła dostać się do niewoli, nie odznaczono jej pośmiertnie Orderem Bohatera Związku Radzieckiego.
Dopiero po wojnie rozpoczęto zakrojone na szeroką skalę i trwające 36 lat poszukiwania wraku jej samolotu. Ostatecznie w 1979 roku ekipa poszukiwawcza odnalazła wrak w rejonie wsi Dmytriwka (w toku poszukiwania odnaleziono łącznie 90 innych miejsc w których rozbiły się samoloty). Następnie w samej wiosce odnaleziono bezimienny grób kobiety, pilota. Po przeprowadzonym śledztwie uznano, że należy on do Lidiji Litwiak. Ostatecznie, 6 maja 1990 roku Michaił Gorbaczow nadał jej tytuł Bohatera Związku Radzieckiego.
Mimo to, losy Litwiak cały czas budzą kontrowersje. Wielu historyków nie zgadza się co do liczby przypisywanych jej zestrzeleń. Niektórzy twierdzą, że zaliczyła jedynie 5 lub 8 indywidualnych zestrzeleń. Nie ma również zgody co do tego czy była ona pierwszą kobietą, która uzyskała zestrzelenie. Przyjmuje się jednak, że Litwiak uzyskała 11 zestrzeleń indywidualnych i 3 wspólne.
Jekaterina Budanowa
Jekaterina “Katia” Wasilijewna Budanowa urodziła się 7 grudnia 1916 roku we wsi Konoplanka. Lotnictwem zainteresowała się w trakcie pracy w fabryce lotniczej w Moskwie. W 1934 roku uzyskała licencję pilota, a w 1937 roku instruktora.
Jej kariera wojenna była taka sama jak Litwiak. Obie służyły razem i czasami razem latały na misje (jednak częściej jako skrzydłowe innych pilotów). Swoje pierwsze zestrzelenie uzyskała 14 września 1942 roku, czyli dzień po swojej młodszej towarzyszce broni. Do czerwca 1943 roku uzyskała 5 zestrzeleń indywidualnych i 5 zespołowo.
Jej ostatni lot bojowy miał miejsce 19 lipca 1943 roku. W trakcie walki z niemieckimi myśliwcami uzyskała swoje ostatnie, 6 indywidualne zestrzelenie, ale sama została zmuszona do awaryjnego lądowania w pobliżu wsi Nowokrasniwka. Gdy do wraku samolotu dotarli okoliczni mieszkańcu, okazało się, że Budanowa nie żyje. Pochowano ją w pobliżu wioski.
Podobnie jak w przypadku Litwiak, historycy nie mają pewności co do liczby zestrzeleń uzyskanych przez Budanową. Oficjalnie przyjmuje się 11 zestrzeleń – 6 indywidualnych i 5 zespołowych lub 11 indywidualnych.