Krótka historia frytek

Frytki kojarzą się szczególnie z fast foodami i amerykańskim jedzeniem. Ich anglojęzyczna nazwa – french fries sugeruje natomiast pochodzenie z Francji. Równocześnie coraz popularniejsze stają się natomiast food trucki z belgijskimi frytkami. Jaka jest ich prawdziwa historia i skąd pochodzą? Odpowiedź wcale nie jest taka oczywista.

Krótka historia ziemniaka

Ziemniaki pochodzą z Ameryki Południowej, z okolic Peru. Uprawiano je już w okresie od 2500-3400 r. p.n. Z czasem rozpowszechniły się na całym kontynencie głównie ze względu na łatwość uprawy i wysokie wartości odżywcze. Europejczycy po raz pierwszy zetknęli się z nimi w 1537 roku i z czasem sprowadzili do Hiszpanii, prawdopodobnie przez Wyspy Kanaryjskie. W kolejnych wiekach ziemniaki dotarły do całej Europy oraz Indii i Azji, zyskując sporą popularność.

Jako proste warzywo pozwalające na szybkie najedzenie się, ziemniaki stały się podstawą diety zwłaszcza mniej zamożnych Europejczyków. Miały też duży wpływ na ograniczenie regularnie pojawiających się klęsk głodu w Europie. Z czasem jednak zaczęto szukać sposobów na ich przyrządzanie w inny sposób niż gotowanie lub pieczenie w ogniskach.

Francuskie, belgijskie a może hiszpańskie frytki?

Mimo różnych historii pojawiających się w obiegu, do końca nie wiadomo kiedy dokładnie ziemniaki zaczęto ciąć w paski i smażyć w oleju. Niektóre źródła podają, że już w 1680 roku mieszkańcy miejscowości położonych nad rzeką Mozą w Belgii zaczęli smażyć paski ziemniaków w tłuszczu. Według tej historii, rzeka zamarzła, więc nie było możliwości łowienia i smażenia ryb. W związku z tym mieszkańcy tych rejonów postanowili smażyć paski ziemniaków, które lepiej znosiły długie przechowywanie. Historia ta zyskała sporą popularność, jednak historycy zaznaczają, że w tym okresie dostępność tłuszczu potrzebnego do smażenia była bardzo mała, więc wątpliwe jest, aby eksperymentowano z tak cennym i trudno dostępnym towarem. Co istotne, ziemniaki w tym regionie były rzadkością aż do 1735 roku, więc raczej nie było tam zapasów ziemniaków na wprowadzenie ich do codziennej diety.

Historycy natrafili również na zapiski Chilijczyka, Francisco Núñez de Pineda z 1673 roku, który w swoich wspomnieniach pisał o smażonych ciętych ziemniakach. Nie wiadomo jednak czy można uznać to za pierwowzór frytek, ponieważ w swoich zapiskach nie opisywał kształtu i formy w jakiej podawano smażone ziemniaki. Jedyne co może sugerować powiązanie z frytkami to wykorzystanie określenia papas fritas.

W praktyce frytki pojawiły się zapewne pod koniec XVIII wieku we Francji, ale popularność zaczęły zyskiwać w XIX wieku wraz z postępującą rewolucją przemysłową oraz zmieniającymi się nawykami kulinarnymi społeczeństwa. Coraz częściej zaczęto jadać na mieście, a popularność zaczęły zyskiwać przydrożne stragany, gdzie przyrządzano różne szybkie potrawy. Tak zapewne narodziły się frytki, ponieważ upieczenie pokrojonego w paski ziemniaka w gorącym oleju było szybkie.

Pierwsze zapiski historyczne o istnieniu smażonych pasków ziemniaków pochodzą z 1775 roku, a z 1789 roku pochodzą zapiski o ulicznych sprzedawcach tego typu dań we Francji. W 1813 roku przepisy na smażone paski ziemniaków pojawiły się w brytyjskich książkach kucharskich, natomiast w latach 1842-1844 frytki przywędrowały z Francji do Belgii zyskując popularność. Prawdopodobnie w 1855 roku pojawiły się frytki w znanej nam współcześnie formie i kształcie – warto dodać, że istnieją trzy najpopularniejsze kształty frytek. Cienkie o kwadratowym przekroju, grube o kwadratowym przekroju lub średniej grubości, ale o prostokątnym przekroju.

To właśnie te wątpliwości co do dokładnego pochodzenia frytek sprawiły, że powstały dwa dominujące źródła pochodzenia frytek – z Belgii i z Francji. Oba kraje cały czas rywalizują o miano „twórcy frytek”. Mimo belgijskich starań, miano to raczej powinno trafić do Francji, ponieważ więcej pewnych źródeł sugeruje francuskie pochodzenie frytek niż belgijskie.

Amerykańska rewolucja

Praktycznie do połowy XX wieku frytki zawsze przyrządzano ze świeżych ziemniaków. Sytuacja zaczęła ulegać zmianie w latach 40. XX wieku, kiedy za sprawą amerykańskiej firmy J. R. Simplot Company pojawiły się pierwsze mrożone frytki. Nie zyskiwały one jednak popularności aż do 1967 roku, kiedy to Ray Kroc, który przejął kontrolę na restauracjami McDonald’s zastąpił frytki z świeżych ziemniaków mrożonymi.

Przyśpieszyło to proces przygotowania frytek i pozwoliło na ich masowe dostarczanie klientom restauracji. Amerykańska rewolucja w szybkim tempie rozszerzyła się na cały świat i mrożone frytki stopniowo spopularyzowały tę potrawę poza USA.

Im bardziej amerykańskie fast foody rozprzestrzeniały się na świecie, tym dalej docierały frytki. W Europie z Francji i Belgii frytki przywędrowały przez Niemcy do innych krajów. W Polsce frytki pojawiły się w książkach kucharskich w 1919 roku, stopniowo zyskując popularność głównie ze względu na popularność ziemniaków. W okresie PRL-u frytki nie były zbyt popularne, jako „zachodni” wynalazek, ale po przemianach politycznych szturmem wzięły polską kuchnię.

Obecna popularność

Współcześnie frytki są wszędzie. Występują w różnych formach i kształtach. Podawane są jako solone, z ketchupem, zapieczone z serem lub w wielu innych formach. Wyróżniamy cienkie, długie, karbowane lub stekowe frytki. Różne kształty nie mają jednak większego wpływu na walory smakowe. Oprócz frytek z ziemniaków jadalnych pojawiły się też frytki z batatów (słodkich ziemniaków) lub innych warzyw. Co istotne, frytki nie są też zarezerwowane dla fast foodów. Tak popularny w Polsce typowy schabowy z ziemniaczkami ma swojego rywala pod postacią schabowego z frytkami.

Praktycznie w każdej restauracji można znaleźć potrawy z frytkami, prawie zawsze mrożonymi. W wykwintnych restauracjach pojawiają się natomiast frytki z świeżych ziemniaków, co nadaje im „ekskluzywny” charakter. Frytki są też często dodatkiem do dań dla dzieci. Wiąże się to z popularnością głównie McDonalda, który przez lata promował się jako restauracja przyjazna dzieciom. Zjedzenie w McDonaldzie było pewnego rodzaju wyróżnieniem dla dzieci, a forma w jakiej podawane są frytki często bardziej pasuje dzieciom niż typowe ziemniaki.

Frytki podawane są jako dodatki do różnych potraw, głównie burgerów, steków, mięs i ryb. Same w sobie też są potrawami, kiedy podawane są z różnymi sosami, oblane serem lub mocno przyprawione. Frytki są też częścią, np. kebabów. Sposoby ich podania zależą tak naprawdę od pomysłowości kucharza.

Mimo swojej popularności, frytki nie należą jednak do najzdrowszych potraw. Ze względu na potrzebę przygotowywania ich w głębokim tłuszczu (zwłaszcza w restauracjach), często stosuje się łój albo uwodorniony olej roślinny, które zawierają więcej tłuszczów nasyconych, bardziej niezdrowych. Prowadzono wiele badań na temat szkodliwości frytek i ich wpływu na pojawianie się różnych chorób, w tym raka. Nie ma jednak jednoznacznych wyników, ponieważ wiele badań zaprzecza sobie nawzajem.

O wiele zdrowsze są frytki pieczone w piekarnikach albo frytkownicach beztłuszczowych, ale pod warunkiem, że są ze świeżych ziemniaków. Mrożone frytki są przed zamrożeniem wstępnie podpiekane w tłuszczu, więc też nie należą do zdrowych.

Źródło zdjęć: Depositphotos.com