Junkers F.13 – pierwszy całkowicie metalowy samolot pasażerski

Krótko po zakończeniu I wojny światowej, niemieckie zakłady lotnicze Junkers opracowały niewielki, rewolucyjny samolot pasażerski – Junkers F.13. Był to pierwszy, całkowicie metalowy samolot przystosowany do przewożenia pasażerów. Powstały 322 maszyny tego typu.

Już podczas Wielkiej Wojny niewielkie zakłady Junkersa pracowały nad śmiałymi i nietypowymi projektami samolotów wojskowych, które wręcz wyprzedzały swoje czasy – przykładem może być jednopłatowy Junkers D.I z 1918 roku. Po wojnie sytuacja w Niemczech była bardzo trudna. Wyniszczony wojną i reparacjami kraj musiał zmierzyć się z potężnymi ograniczeniami zarówno gospodarczymi jak i technologicznymi, narzuconymi przez postanowienia Traktatu Wersalskiego.

Mimo tych trudności, zakłady Junkersa postanowiły wprowadzić do produkcji nowy typ samolotu pasażerskiego. Prace nad maszyną szły szybko, ponieważ w projekcie wykorzystano doświadczenie z wcześniejszych prac. Oblot prototypu nowego samolotu miał miejsce 25 czerwca 1919 roku.

Samolot otrzymał oznaczenie Junkers J.13, ale komercyjnie określano go jako Junkers F.13. Maszyna była jednosilnikowym dolnopłatem z stałym podwoziem i całkowicie metalową konstrukcją (pokrycie blachą duraluminiową). Po raz pierwszy w lotnictwie pasażerskim opracowano maszynę o takiej konstrukcji.

Junkers F.13 miał 17,7 m rozpiętości skrzydeł i 9,6 m długości. Masa startowa w zależności od wersji wynosiła 1850-2400 kg. Prototyp wyposażono w silnik Mercedes D o mocy 170 KM, pierwsze seryjne maszyny otrzymały silniki BMW IIIA o mocy 185 KM, później wprowadzono silniki Junkers L2 o mocy 200 KM, Junkers L5 o mocy 310 KM, BMW IV o mocy 250 KM i BMW Va o mocy 310 KM. Prędkość maksymalna wynosiła od 173 do 198 km/h a przelotowa od 160 do 170 km/h, przy zasięgu około 1400 km.

Chociaż niewielki samolot mogący transportować zaledwie 4 pasażerów zapowiadał się jako wręcz idealny produkt, początkowo zakłady Junkersa miały problemy z znalezieniem klientów. Głównym powodem były ograniczenia w eksploatacji samolotów w Niemczech, przez co jedynym rozwiązaniem było poszukiwanie klientów poza krajem.

Pierwszą seryjną maszynę sprzedano 29 października 1919 roku do USA, a jej nabywcą był John M. Larsen. Zorganizował on nawet montażownię Junkersów F.13 w Stanach. W kolejnych latach sprzedaż systematycznie wzrastała, a grono użytkowników rozrastało się. Łącznie zbudowano 322 maszyny tego typu różniące między sobą wykończeniem i napędem, dostosowanym do wymogów konkretnych odbiorców.

Jednym z użytkowników F.13 były pierwsze polskie linie lotnicze – Aero-Targ, które wypożyczyły 6 maszyn tego typu do obsługi tras Gdańsk-Poznań-Warszawa w trakcie Targów Poznańskich w 1921 roku. Rok później linie Aerolloyd zakupiły F.13, a w latach 1923-1925 kolejnych 6. Później, po zmianie nazwy na Aerolot, linie zakupiły kolejne 4 samoloty. Łącznie w polskich barwach latało 16 maszyn. Wraz z utworzeniem Polskich Linii Lotniczych „Lot”, przejęły one 15 F.13 (jeden samolot uległ w 1925 roku katastrofie).

Polskie Junkersy pozostawały w eksploatacji do lat 30., po czym zaczęto je systematycznie wycofywać. Podobnie wyglądała sytuacja F.13 w innych liniach lotniczych. O ile maszyna ta była rewolucyjna w momencie wejścia do służby, tak wraz z rozwojem nowych konstrukcji, F.13 szybko stał się przestarzały. Ostatni komercyjny F.13 został wycofany z służby… w 1951 roku w Brazylii.

Wśród wielu użytkowników Junkersów F.13, najważniejszymi były Austria, Wolne Miasto Gdańsk, Finlandia, Niemcy (110 maszyn) Węgry, Polska, ZSRR, Hiszpania, Turcja, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone. Jako bardziej egzotycznych użytkowników warto wymienić Afganistan, Boliwię, Islandię, Litwę, Iran oraz RPA.

Do naszych czasów przetrwały 4 maszyny, a piąta znajduje się obecnie w trakcie remontu. We wrześniu 2016 roku w powietrze wzbiła się natomiast replika F.13. Samolot odtworzono bardzo wiernie, ale wyposażono go w współczesną awionikę i radio, oraz zupełnie inny silnik, aby dostosować go do wymogów przepisów lotniczych.