Konstytucja gwarantuje obywatelom wolność zrzeszania się. Najdogodniejszą formą prawną dla realizacji tego celu będzie stowarzyszenie. Wystarczy tylko 15 osób aby móc je założyć. Jakie wymogi formalne musi spełniać stowarzyszenie?
Czym jest stowarzyszenie?
Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych (art. 2 ust. 1 ustawy – prawo o stowarzyszeniach). Sama definicja pozwala wyróżnić podstawowe cechy jakimi charakteryzuje się stowarzyszenie.
Jest to organizacja dobrowolna, a co za tym idzie może do niej należeć każdy kto wyraża taką chęć. Z drugiej strony zostanie członkiem stowarzyszenia jest suwerenną decyzją i nikogo nie można w jakikolwiek sposób zmuszać do uczestniczenia w jego działaniach.
Stowarzyszenie jest organizacją, której działalność wewnętrzna została pozostawiona w gestii jego członków, którzy sami mogą decydować o jego organach i osobach wchodzących w ich skład. Jest także przedsięwzięciem o charakterze trwałym, z czego wynika, iż nie powinno być tworzone dla jednorazowego wydarzenia.
Co do zasady stowarzyszenie nie prowadzi działalności zarobkowej. Nie jest jednak wykluczone prowadzenie takiej działalności (jednakże tylko przez stowarzyszenia rejestrowe) i wiąże się z dodatkowymi wymogami. Stowarzyszenie, zgodnie z art. 34 ustawy ma możliwość prowadzenia działalności gospodarczej, jednakże dochód z takiej działalności powinien być w całości wydany na cele statutowe stowarzyszenia, a co za tym idzie taki dochód nie może zostać podzielony na przykład między jego członków. Chcąc prowadzić działalność gospodarczą musimy wpisać odpowiedni zapis o tym fakcie już w samym statucie, natomiast we wniosku o rejestrację w KRS konieczne jest określenie przedmiotu działalności poprzez wypisanie odpowiednich punktów z PKD, czyli Polskiej klasyfikacji działalności,
Stowarzyszenia dzielimy na zwykłe oraz rejestrowe.
Stowarzyszenie rejestrowe
Stowarzyszenie rejestrowe, jak sama nazwa wskazuje, musi zostać zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS) w rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i fundacji.
Pierwszą czynnością, którą należy wykonać jest zwołanie zebrania założycielskiego, na którym pojawi się przynajmniej 15 osób posiadających pełną zdolność do czynności prawnych oraz pełnię praw publicznych, to one będą członkami założycielami stowarzyszenia. W czasie zebrania koniecznie muszą zostać podjęte następujące uchwały:
- o powołaniu stowarzyszenia
- o wyborze komitetu założycielskiego
- o uchwaleniu statutu
Powołać można w jego trakcie także organy stowarzyszenia. Najczęściej jest to zarząd, jako organ działający w jego imieniu i reprezentujący je w stosunkach z osobami trzecimi oraz komisja rewizyjna sprawująca funkcje kontrolne. Kolejnym krokiem jest złożenie przez komitet założycielski wniosku do Sądu o rejestrację w KRS. Należy w tym celu przygotować niezbędne formularze wraz z załącznikami w dwóch egzemplarzach. Jest to konieczne, ponieważ jeden z nich zostanie w Sądzie, natomiast drugi przesłany zostanie do organu nadzoru, którym jest starosta .
Warto pamiętać, aby wszystkie dokumenty zostały przekazane w oryginałach lub kopiach poświadczonych przez notariusza. Stowarzyszenia rejestrowe zostały zwolnione z konieczności uiszczania opłaty za wpis do KRS. Stowarzyszenie nabywa osobowość prawną z momentem wpisu do rejestru. Sąd rozpatruje wniosek niezwłocznie, a postanowienie o rejestracji lub jej odmowie musi być wydane najpóźniej w ciągu trzech miesięcy.
Stowarzyszenie zwykłe
Nieco inaczej wygląda sprawa z założeniem stowarzyszenia zwykłego, które stanowi uproszczoną formę stowarzyszenia rejestrowego. Dla jego założenia wymagana jest obecność wyłącznie trzech osób i nie ma w tym przypadku konieczności rejestracji w krajowym rejestrze sądowym. Założenie stowarzyszenia wymaga uchwalenia regulaminu działalności, określającego w szczególności jego nazwę, cel, teren i środki działania, siedzibę oraz przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie (art. 40 ust. 2 ustawy).
Członkowie założyciele muszą zgłosić założenie stowarzyszenia właściwemu ze względu na siedzibę organowi nadzoru, którym jest starosta lub prezydent miasta na prawach powiatu. W przypadku stowarzyszeń zwykłych obowiązuje zasada milczącej zgody. Jeżeli w ciągu 30 dni od dnia zgłoszenia nie zakazano jego działalności może ono rozpoczynać funkcjonowanie (art. 41 ust. 2 ustawy).
Stowarzyszenie zwykłe ze względu na mniejsze wymogi formalne posiada też mniejsze możliwości działania. Stowarzyszenie zwykłe nie może powoływać terenowych jednostek organizacyjnych, łączyć się w związki stowarzyszeń, zrzeszać osób prawnych, prowadzić działalności gospodarczej, przyjmować darowizn, spadków i zapisów oraz otrzymywać dotacji, a także korzystać z ofiarności publicznej. Ponadto stowarzyszenie zwykłe uzyskuje środki na swoją działalność wyłącznie ze składek członkowskich (art. 42 ustawy).
Warto zastanowić się nad wyborem formy działalności i dostosować ją do własnych potrzeb. Mniejsze wymogi formalne prowadzą jednakże do ograniczenia możliwości. Stowarzyszenie rejestrowe uzyskując osobowość prawną i zyskuje możliwość, jako organizacja, zawierania umów cywilnoprawnych czy uczestniczenia w wielu inicjatywach takich jak organizacja wieców, marszy czy wydarzeń kulturalnych. Osobowość prawna pozwala na działalność w przestrzeni publicznej stowarzyszenia, jako całości bez podziału na konkretne osoby.