Najsłynniejszym radzieckim samolotem szturmowym wykorzystywanym podczas II wojny światowej był oblatany w 1939 roku Iljuszyn Ił-2. Zbudowano aż 36 183 maszyny tego typu, co czyni go najliczniej produkowanym samolotem wojskowym w historii. Pod koniec wojny w zakładach Iljuszyna opracowano jednak jego następcę, Iljuszyna Ił-10.
Geneza
Chociaż Ił-2 był bardzo udaną konstrukcją i przez całą II wojnę światową siał postrach wśród niemieckich żołnierzy na froncie wschodnim, już na przełomie 1942 i 1943 roku w biurach konstrukcyjnych Suchoja i Iljuszyna rozpoczęto prace nad jego następcą. Najważniejszą cechą nowego samolotu miała być bardziej wytrzymała i dopracowana konstrukcja, zapewniająca również lepsze osiągi, zwłaszcza na niższych pułapach.
Historia następcy Ił-a-2 zaczęła się jednak wraz z rozpoczęciem na początku 1943 roku prac nad myśliwsko-szturmowym samolotem Ił-1. Maszyna ta była w praktyce myśliwcem zbudowanym na bazie konstrukcji Ił-a-2. Głównym zadaniem samolotu miało być zwalczanie bombowców oraz wspieranie wojsk lądowych, w związku z czym Ił-1 otrzymał opancerzenie, kosztem pogorszenia osiągów.
Ostatecznie projekt został zawieszony w 1944 roku z powodu słabych osiągów i braku zainteresowania ze strony sił powietrznych. Doświadczenie zdobyte przy pracach nad tym projektem pozwoliło jednak na przyśpieszenie prac nad ulepszoną wersją legendarnego już wtedy Ił-2. Nowy samolot otrzymał wówczas oznaczenie Ił-10 i miał zachować ogólny układ konstrukcji swojego poprzednika. Różnicą była całkowicie metalowa konstrukcja, mocniejszy silnik, nowocześniejsze wyposażenie oraz bardziej dopracowana konstrukcja.
Następca legendy
Pierwszy prototyp Ił-a-10 oblatano już 19 maja 1944 roku i natychmiast skierowano na próby, które zakończono w lipcu 1944 roku. Ich wyniki były bardzo dobre (głównie ze względu na podobieństwo konstrukcji nowego samolotu i Iła-2), w związku z tym w sierpniu skierowano go do produkcji seryjnej. Pierwszy seryjny egzemplarz oblatano 27 września 1944 roku, a w październiku samoloty typu Ił-10 zaczęły trafiać do jednostek szkolnych a w styczniu 1945 roku do jednostek bojowych.
W ostatnich miesiącach wojny w Europie, trzy radzieckie pułki lotnictwa szturmowego posiadały na swoim wyposażeniu ponad 100 Ił-ów-10, które wzięły udział w walkach w Niemczech. Mimo poniesionych strat (zarówno od ognia przeciwlotniczego jak i awarii) Ił-10 został oceniony bardzo dobrze. Główną zaletą było silne opancerzenie i lepsze osiągi od poprzednika.
Produkcję Ił-ów-10 kontynuowano do 1947 roku i zakończono po zbudowaniu 4700 maszyn w wersjach bojowych i szkolnych. W 1951 roku licencyjną produkcję tych maszyn rozpoczęły zakłady Avia w Czechosłowacji. Łącznie powstało 1200 maszyn bojowych i szkolnych oznaczonych jako B-33 i CB-33. Równocześnie zarówno produkowane w ZSRR Ił-10 jak i czechosłowackie maszyny licencyjne trafiły na eksport od Polski (120 Ił-10 i 281 B-33), Węgier (159 Ił–10 i B-33), Rumunii (30 Ił-10 i 150 B-33), Bułgarii, Korei Północnej (ponad 100 Ił-10), ChRL (samoloty wykorzystywano do 1972 roku) i Jemenu (24 B-33).
Wnioski płynące z eksploatacji maszyn w Korei sprawiły, że w ZSRR podjęto decyzję o wznowieniu produkcji Ił-ów-10 w nowej wersji oznaczonej jako Ił-10M. Prototyp tej wersji oblatano prawdopodobnie 5 czerwca 1951 roku (był to przebudowany Ił-10), a 2 lipca 1951 roku oblatano samolot zbudowany od podstaw. W latach 1953-1954 zbudowano 146 maszyn w tej wersji (można jednak spotkać źródła mówiące o aż 1890 maszynach). Od pierwszej wersji różniły się one większymi wymiarami i silniejszym uzbrojeniem, a co za tym idzie słabszymi osiągami. Wersja ta powstała w wyniku prowadzonych już od końca lat 40. prac nad kolejnymi ulepszonymi odmianami Ił-a-10, które nie weszły jednak do produkcji seryjnej.
Kariera Ił-ów-10 nie była jednak długa i już pod koniec lat 50. zaczęto je wycofywać z eksploatacji, głównie z powodu pojawienia się maszyn o napędzie odrzutowym (w 1953 roku według dostępnych danych w służbie było 2300 Ił-ów-10 we wszystkich wersjach, a w 1955 roku było to już 1700 maszyn). Znaczna część wycofanych samolotów trafiała na złom lub do muzeów. Ił-10 mimo dobrych ocen i sporych możliwości nigdy nie zyskał sławy swojego poprzednika. Warto dodać, że dwa uszkodzone Ił-y-10 zdobyli w Korei Amerykanie. Udało się z nich skompletować jedną sprawną maszynę, którą przebadano w Stanach Zjednoczonych wykonując 11 lotów. Oficjalnie Ił-10 zostały wycofane ze służby w radzieckim lotnictwie w 1958 roku.
Ił-10 w Polsce
Polskie Siły Powietrzne otrzymały pierwsze egzemplarze Iljuszynów Ił-10 w lutym 1949 roku. Ostatecznie dostawy trwały do 1951 roku. Od 1953 roku dostarczane były czechosłowackie maszyny B-33 i CB-33. W 1955 roku na stanie sił powietrznych było ponad 280 maszyn tego typu w różnych wersjach. Już rok później zaczęto je jednak wycofywać z eksploatacji, a w 1957 roku zakończono ich eksploatację w jednostkach lotnictwa morskiego. Ostatnie maszyny wycofano w lutym 1960 roku. Część maszyn przetransportowano do składnicy sprzętu lotniczego koło Opola, a pozostałe m.in. przebudowano zwiększając ich zasięg i sprzedano do Indonezji.
Konstrukcja
Ił-10 miał całkowicie metalową konstrukcję, a część pokrycia wykonano z blachy pancernej o grubości 4-8 mm. Pilot i tylny strzelec zajmowali miejsce w zamkniętej kabinie, oddzieleni od siebie pancerną przegrodą. Samolot miał 13,4 m rozpiętości skrzydeł (14 m w przypadku Ił-10M), 11,12 m długości (11,87 m w Ił-10M), oraz maksymalną masę startową 6300 kg (7100 kg w Ił-10M). Napęd stanowił dwunastocylindrowy silnik Mikulin AM-42 o mocy 2000 KM zapewniający prędkość maksymalną 507 km/h (476 km/h w Ił-10M) oraz przelotową 310-325 km/h (283 km/h w Ił-10M) oraz zasięg 800 km (1070 km w Ił-10M – dzięki dodatkowym zbiornikom paliwa).
Uzbrojenie początkowo składało się z dwóch działek kalibru 23 mm i dwóch karabinów maszynowych kalibru 7,62 mm w skrzydłach, oraz pojedynczego karabinu maszynowego kalibru 12,7 mm w tylnym stanowisku oraz ładunku bomb o masie do 400 kg i 4 niekierowanych pocisków rakietowych. Wersja Ił-10M posiadała 4 działka NR-23 kalibru 23 mm w skrzydłach oraz działko B-20T kalibru 20 mm w tylnym stanowisku, a ładunek bomb wzrósł do 600 kg.
