Zbudowany w latach 80. Iljuszyn Ił-102 był ostatnim samolotem szturmowym zaprojektowanym przez Iljuszyna według pamiętającej czasy II wojny światowej idei ciężkiego, opancerzonego samolotu szturmowego. Ostatecznie maszyna nie weszła do eksploatacji, przegrywając rywalizację z Suchojem Su-25.
Geneza
Podczas II wojny światowej, symbolem radzieckiego lotnictwa szturmowego stał się Iljuszyn Ił-2. Samolot ten zasłynął przede wszystkim potężnym opancerzeniem, które znacząco zwiększało jego przeżywalność. W starciu z myśliwcami uzbrojonymi w karabiny maszynowe Ił-2 mógł wytrzymać bardzo dużo i jedynie działka kalibru 20 mm stanowiły dla niego większe zagrożenie. Pod koniec wojny Iljuszyn opracował następcę swojego legendarnego szturmowca – Ił-10. Samolot ten odziedziczył wszystkie najlepsze cechy poprzednika, ale był od niego nowocześniejszy, a dzięki zmianom konstrukcyjnym również dysponował lepszymi osiągami.
Szybki rozwój napędu odrzutowego sprawił jednak, że maszyny o napędzie tłokowym szybko stały się przestarzałe. Na początku lat 50. Ił-10 tak bardzo ustępował samolotom z napędem odrzutowym, że zaczęto szukać jego następcy. W zakładach Iljuszyna rozpoczęto wówczas prace nad samolotem szturmowym Ił-40 o napędzie odrzutowym.
Maszyna wzbiła się w powietrze 7 marca 1953 roku. Zbudowano łącznie 7 maszyn – 2 prototypy i 5 maszyn przedseryjnych. O ile pod względem technicznym samoloty spełniały oczekiwania wojska, tak wykorzystanie bojowe okazało się trudne ze względu na źle umieszczone uzbrojenie. Podczas ostrzału z działek kalibru 23 mm umieszczonych w nosie, gazy wylotowe dostawały się do wlotów powietrza do silników i prowadziły do zaburzenia ich pracy. Ostatecznie projekt Ił-a-40 został skasowany mimo rozwiązania większości problemów z uzbrojeniem, głównie z powodu rosnącej popularności taktycznej broni nuklearnej.
W kolejnych latach pozycja Iljuszyna jako lidera w produkcji samolotów szturmowych zaczęła podupadać. Rolę maszyn bliskiego wsparcia zaczęły przejmować zmodyfikowane seryjne samoloty myśliwskie, albo bombowe. W 1967 roku ponownie powrócono do projektu dedykowanego samolotu szturmowego o napędzie odrzutowym. Iljuszyn zaproponował zmodyfikowaną wersję Ił-a-40, która otrzymała oznaczenie Ił-42, jednak nie zyskała ona zainteresowania decydentów.
Ostatecznie program ten doprowadził do wprowadzenia do służby samolotów szturmowych Suchoj Su-25 (oblatany 22 lutego 1975 roku i wprowadzony do służby oficjalnie 19 lipca 1981 roku). Iljuszyn tym samym całkowicie i ostatecznie utracił pozycję lidera w produkcji samolotów szturmowych dla radzieckiego lotnictwa.
Mimo to, G. W. Nowożyłow z biura konstrukcyjnego Iljuszyna postanowili na własną rękę zaprojektować samolot szturmowy, który po próbach miał zostać zaprezentowany wojsku jako alternatywa dla Su-25. Tak rozpoczęła się historią Iljuszyna Ił-102.
Iljuszyn Ił-102
Prace projektowe nad samolotem Ił-102 zaowocowały powstaniem prototypu, który wzbił się w powietrze 25 września 1982 roku. Za sterami maszyny zasiadł pilot oblatywacz S. G. Bliźniuk, zastąpiony później przez W. S. Biełosowa. Samolot miał 17,5 m długości, 16,9 m rozpiętości skrzydeł i maksymalną masę startową około 22 ton. Napęd zapewniały dwa silniki turboodrzutowe Klimow RD-33I, zapewniające prędkość maksymalną 950 km/h, oraz zasięg 3000 km (zasięg operacyjny z uzbrojeniem wynosił jednak tylko 400-500 km).
Maszynę przystosowano do przenoszenia różnorodnego uzbrojenia na węzłach podskrzydłowych oraz w komorach w kadłubie. Podstawowym uzbrojeniem było dwulufowe działko kalibru 30 mm z przodu pod kadłubem (z zapasem 500 pocisków) oraz dwulufowe działko kalibru 23 mm (z zapasem 60 pocisków) umieszczone w zdalnie sterowanym stanowisku na ogonie.
Łączny ładunek uzbrojenia mógł mieć masę 7200 kg. W kadłubie umieszczono dwie komory bombowe, a w skrzydłach znalazło się kolejnych 6 komór (po 3 na skrzydło). Dodatkowo maszyna otrzymała 6 pylonów do podwieszenia uzbrojenia, w tym pocisków rakietowych powietrze-ziemia i powietrze-powietrze.
Jak przystało na samolot szturmowy, Ił-102 otrzymał solidny opancerzony kadłub, a wszystkie stanowiska chronione były grubymi kuloodpornymi szybami. Maszynę wyposażono również w fotele katapultowane. Załoga liczyła dwie osoby – pilota i tylnego strzelca. Aby ułatwić eksploatację w warunkach bojowych, samolot przystosowano do operowania z nieutwardzonych lotnisk.
Oprócz jednego prototypu do prób w locie zbudowano jeden prototyp do prób statycznych. Próby samolotu były bardzo intensywne, ale nie doprowadziły do zdobycia kontraktu na produkcje seryjną maszyny. Radzieckie siły powietrzne były zadowolone z świeżo wprowadzonego do eksploatacji samolotu Su-25 i nie planowały szukania jego następcy w najbliższym czasie.
W związku z tym, po wykonaniu 367 lotów i spędzeniu w powietrzu około 249 godzin, Ił-102 został 29 grudnia 1987 roku uziemiony. Mimo to maszynę prezentowano jeszcze przez wiele lat na różnych wystawach statycznych, próbując uzyskać zamówienia eksportowe. Ze względu na swoją specyficzną konstrukcję oraz niepewne możliwości bojowe Ił-102 nie zyskał zainteresowania odbiorców zagranicznych.
Prototyp pozostał w zakładach Iljuszyna i powoli zaczął niszczeć. W 2005 roku poddano go jednak renowacji i umieszczono w Instytucie Badań Lotniczych im. Gromowa (LII).
Podsumowanie
Główną przyczyną porażki projektu Ił-a-102 był bardzo długi czas prac nad prototypem (poczynając od projektu Ił-a-40). Maszyna chociaż nawiązywała do sprawdzonej idei samolotów szturmowych z czasów II wojny światowej, w czasach Zimnej Wojny była już mało przydatna. Mimo silnego opancerzenia i solidnej konstrukcji, samolot w starciu z ówczesną bronią przeciwlotniczą, zwłaszcza pociskami ziemia-powietrze, nie miałby większych szans.
W porównaniu do Su-25, Ił-102 był większy, cięższy i przystosowany do przenoszenia mniejszego wachlarza uzbrojenia. Samolot ten był również mniej podatny na modernizację w porównaniu do swojego konkurenta z Suchoja. Warto dodać, że Su-25 pozostaje cały czas w służbie w siłach powietrznych wielu państw i cały czas jest produkowany i rozwijany.
