Zbudowany w latach 70. XIX wieku monitor parapetowy (ang. Breastwork monitor) HMVS Cerberus był w momencie wejścia do służby jednym z najnowocześniejszych okrętów wojennych na świecie. Szybko jednak stał się przestarzały i ostatecznie jego kariera chociaż długa, przebiegła w bardzo dużym spokoju. Po wycofani uz służby, zatopiono go natomiast jako falochron, dzięki czemu wrak przetrwał do naszych czasów.
Kolonialny monitor
W latach 60. XIX wieku dzisiejsza Australia podzielona była na 6 kolonii, z których 5 posiadało własne floty. Władze Victorii podjęły wówczas decyzję o zamówieniu kilku monitorów, które miały wesprzeć lądowe fortyfikacje broniące portów. Okręty miały być nowoczesne, silnie uzbrojone i w miarę mobilne. 1 lipca 1867 roku złożono zamówienie na dwa monitory.
Okręty otrzymały nazwy Cerberus i Magdala. Ich projekt stworzył Edward James Reed. Zaprojektował on pierwsze w historii monitory parapetowe, czyli rozwinięcie klasycznych monitorów, w których wieże artylerii głównej umieszczono na specjalnym podwyższeniu, aby nie zalewała ich woda jak w przypadku typowych monitorów z tamtego okresu.
Dodatkowo okręty pozbawiono ożaglowania (po raz pierwszy w przypadku okrętów wojennych zaprojektowanych w Wielkiej Brytanii). HMVS Cerberus miał 68,6 m długości i wyporność 3390 ton. Napęd stanowiły dwa silniki parowe o mocy 1370 ihp, zapewniające prędkość maksymalną 9,75 węzła i rejsową 6 węzłów. Zapas węgla wynoszący zaledwie 240 ton starczał na 5-10 dni rejsu.
Uzbrojenie okrętu składało się z 4 ładowanych odprzodowo dział kalibru 254 mm w dwóch wieżach systemu Colesa. Dodatkowo zainstalowano 2 haubice 12-funtowe, a w toku eksploatacji dodano kilka lżejszych dział, m.in. cztery czterodziałowe działka Nordenfelt kalibru 25 mm, dwa sześciofuntowe działka oraz 2 działa 14-funtowe.
Opancerzenie miało grubość 150-200 mm w pasie burtowym, a dodatkowo kadłub chroniła gruba na 230-280 mm warstwa drewna. Wieże osłaniał pancerz o grubości 230-250 mm, a pokład o grubości 25-32 mm. Załoga liczyła 12 oficerów i 84 marynarzy w trakcie pokoju, a w trakcie wojny załogę zwiększano o 40 marynarzy.
HMVS Cerberus
Stępkę pod HMVS Cerberus położono 1 września 1867 roku w stoczni Palmers Shipbuilding and Iron Company w Jarrow, w Wielkiej Brytanii, wodowanie miało miejsce 2 grudnia 1868 roku, a prace wykończeniowe trwały do sierpnia 1870 roku. Koszt prac wyniósł 117 556 funtów (współcześnie około 11,5 mln funtów).
Pierwszą próbę dotarcia do Australii HMVS Cerberus podjął 29 października 1870 roku. Okręt otrzymał tymczasowo podwyższony kadłub, aby zwiększyć dzielność morską, oraz zarejestrowano go jako statek cywilny. Po krótkim rejsie jednostka wróciła jednak do portu z powodu złej pogody. Podjęto wówczas decyzję o zainstalowaniu 3 tymczasowych masztów, aby ułatwić rejs z racji małego zapasu węgla.
Druga próba rozpoczęła się 7 listopada 1870 roku i mimo licznych problemów z pozyskiwaniem węgla, okręt dotarł przez Kanał Sueski do Melbourne… 9 kwietnia 1871 roku. Następnie okręt dopłynął do Port Phillip, gdzie ostatecznie spędził całą swoją karierę. Początkowo wykorzystywano go jako okręt flagowy floty Victorii.
5 marca 1881 roku doszło do incydentu w trakcie którego zginęło 5 marynarzy z Cerberusa. Byli to jedyni członkowie jego załogi, którzy zginęli w trakcie służby na tym okręcie. W grudniu 1882 roku załoga okrętu miała udzielić pomocy górnikom, którzy utknęli w zalanej kopalni złota, ale z powodu błędów organizacyjnych, nie udało się ich uratować.
W 1901 roku wraz z zjednoczeniem Australii, Cerberus wszedł w skład nowej floty, a w 1911 roku otrzymał prefiks HMAS. W międzyczasie stan okrętu uległ tak dużemu pogorszeniu, że praktycznie stał się bezużyteczny. Silniki nie były w stanie wygenerować odpowiedniej ilości pary, aby jednostka mogła pływać, a zainstalowane działa artylerii głównej (całkowicie przestarzałe, ładowane odprzodowo) nie nadawały się do użycia. Warto w tym miejscu dodać, że wieże, w których je zainstalowano, były obracane ręcznie co jeszcze bardziej utrudniało eksploatację.
W tej sytuacji, od 1913 roku HMAS Cerberus wykorzystywany był jako stacjonarny okręt szkolny. Podczas I wojny światowej jednostkę wykorzystywano w ograniczonym zakresie. 1 kwietnia 1921 roku zmieniono jego nazwę na HMAS Platypus II i przekształcono w okręt-bazę dla okrętów podwodnych typu J. Pogarszający się stan techniczny i kompletny brak przydatności okrętu sprawiły, że 23 kwietnia 1924 roku sprzedano go na złom za kwotę 409 funtów (współcześnie około 23 850 funtów).
Po usunięciu wszystkich wartościowych elementów wyposażenia, ogołocony kadłub został sprzedany za 150 funtów władzom Sandringham, które wykorzystały go jako falochron w Half Moon Bay niedaleko klubu jachtowego. Dawny okręt wojenny zatopiono 26 września 1925 roku w płytkich wodach w pobliżu brzegu, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego.
Podsumowanie
W momencie wejścia do służby HMVS Cerberus był nowoczesnym okrętem i pierwszym monitorem parapetowym, a także pierwszym brytyjskim okrętem wojennym pozbawionym żagli i wykorzystującym tylko napęd parowy. Szybki rozwój techniki sprawił jednak, że okręt w krótkim czasie stał się przestarzały i nieprzydatny.
Po wycofaniu z służby i zatopieniu, jego wrak stał się miejscową atrakcja turystyczną. Na wystającym z wody pokładzie organizowano pikniki, a z czasem część podwodna okrętu zaczęła przyciągać płetwonurków. Już od lat 70. XX wieku podejmowano próby uratowania wraku a nawet jego wydobycia w celu odbudowy. Niestety koszt takiej operacji był zbyt duży, aby zebrać odpowiednie środki, a sam stan okrętu obecnie nie pozwala na podejmowanie na nim żadnych działań.