Skuteczność niemieckich okrętów podwodnych podczas I wojny światowej sprawiła, że w okresie międzywojennym w Wielkiej Brytanii i Francji podjęto prace nad nowym typem okrętów podwodnych, określanych często jako podwodne krążowniki. Jedną z takich jednostek był brytyjski HMS X1.
Geneza
Podczas I wojny światowej wykorzystywane przez okręty podwodne torpedy odznaczały się dosyć dużą awaryjnością. W związku z tym podczas atakowania pojedynczych i mniejszych jednostek, kapitanowie okrętów podwodnych często korzystali z artylerii pokładowej.
Wykorzystanie dział do zatapiania statków handlowych było również bardziej ekonomiczne, niż marnowanie kilku torped. Z drugiej strony większość ówczesnych okrętów podwodnych dysponowała lekkimi działami kalibru nie przekraczającego 100 mm. Oznaczało to, że do zatopienia większego statku handlowego potrzebnych było kilka, do kilkunastu trafień.
Brytyjski krążownik podwodny typu M
Po I wojnie światowej rozwój techniki budowania okrętów podwodnych praktycznie zatrzymał się, przez co skuteczność uzbrojenia torpedowego pozostała na stosunkowo niskim poziomie. W związku z tym, brytyjska admiralicja podjęła decyzję o wprowadzeniu do uzbrojenia Royal Navy nowego typu okrętów podwodnych uzbrojonych w kilka dział, kosztem uzbrojenia torpedowego. Zadaniem tych okrętów miało być atakowanie statków handlowych i ewentualnie lżejszych jednostek eskortowych. Okręty te określano mianem podwodnych krążowników, lub rajderów.
HMS X1
Korzystając z doświadczeń zdobytych podczas I wojny światowej, oraz mając wgląd w niezrealizowane projekty niemieckich okrętów podwodnych, Brytyjczycy przystąpili na początku lat 20. do prac nad potężnym podwodnym krążownikiem oznaczonym jako X1. Okręt w przeciwieństwie do budowanych pod koniec I wojny światowej okrętów podwodnych typu M, przeznaczony był do zwalczania jednostek cywilnych, w związku z czym nie musiał posiadać tak ciężkiego uzbrojenia.
HMS X1
Stępkę pod jednostkę położono 2 listopada 1921 roku w stoczni HM Dockyard Chatham. W związku z ustaleniami Traktatu Waszyngtońskiego z 1922 roku, prace nad X1 objęto całkowitą tajemnicą, ponieważ okręt ten miał służyć do łamania postanowień traktatu, zakazujących atakowania statków cywilnych przez okręty podwodne. Z tego powodu po zwodowaniu okrętu Royal Navy zarekwirowała cały nakład jednej z gazet, która opublikowała zdjęcie jednostki. Wodowanie X1 miało miejsce 16 listopada 1923 roku, a do służby okręt wszedł dopiero w grudniu 1925 roku.
HMS X1 miał 110,8 m długości i był w swoim czasie największym okrętem podwodnym na świecie. Wyporność nawodna wynosiła 2780 ton, a podwodna 3600 ton. Napęd stanowiły dwa ośmiocylindrowe silniki diesla o mocy 3000 KM i dwa pomocnicze silniki diesla o mocy 1200 KM (pochodzące z niemieckiego okrętu podwodnego U-126), oraz dwa silniki elektryczne o mocy 1000 KM, zapewniające prędkość 19,5 węzła na powierzchni i 9 węzłów pod wodą. Zasięg wynosił 23 000 km przy prędkości 12 węzłów, bądź 34 600 km przy prędkości 8 węzłów, natomiast pod wodą okręt mógł pokonać 93 km z prędkością 4 węzłów. Głębokość zanurzenia wynosiła 110 m, a załoga liczyła 11 oficerów i 100 marynarzy.
HMS X1
Najciekawszym elementem okrętu było jego uzbrojenie, składające się z sześciu dziobowych wyrzutni torped kalibru 533 mm oraz dwóch dwudziałowych wież z działami kalibru 132 mm, oraz dwa karabiny maszynowe kalibru 7,7 mm. Działa miały donośność 15 km, a zapas amunicji wynosił 100 pocisków. Za samą obsługę dział odpowiedzialnych było aż 58 członków załogi.
Chociaż X1 wszedł do służby w grudniu 1925 roku, dopiero w kwietniu 1926 roku wysłano go w pierwszy rejs do Gibraltaru. W jego trakcie na pokładzie doszło do wielu awarii, które wymagały umieszczenia okrętu w suchym doku. Przez kolejne lata eksploatacji okręt regularnie trapiony był problemami głównie z napędem.
HMS X1
Ponadto, załoga regularnie skarżyła się na fatalne warunki panujące wewnątrz jednostki, dużą wilgoć oraz ciasnotę spowodowaną zbyt dużą ilością wyposażenia. HMS X1 nigdy nie wszedł do służby liniowej i wykorzystywany był jedynie do różnego rodzaju prób. Ostatecznie, w 1933 roku przeniesiono go do rezerwy, w której pozostała do 1936 roku, gdy podjęto decyzję o jego złomowaniu. Operację rozpoczęto 12 grudnia 1936 roku.
Podsumowanie
HMS X1 był całkowicie nieudaną jednostką. Już na etapie prac projektowych popełniono błędy w aranżacji wnętrza okrętu. Ponadto wybrane uzbrojenie znacząco ograniczało możliwości bojowe, ponieważ uzbrojenie artyleryjskie nie nadawało się do zwalczania okrętów wojennych, głównie z powodu małej szybkostrzelności oraz kalibru.
HMS X1
Do zbudowania w 1930 roku francuskiego okrętu podwodnego Surcof, X1 był największym okrętem podwodnym na świecie. Co ciekawe, aż do zbudowania w 1963 roku pierwszego brytyjskiego okrętu podwodnego o napędzie atomowym – HMS Dreadnought, był największym okrętem podwodnym Royal Navy.
