HMS Neptune – mała rewolucja

Zbudowany w 1911 roku pancernik HMS Neptune był jedynym okrętem swojego typu, oraz pierwszym brytyjskim pancernikiem, w którym część artylerii głównej umieszczono w tzw. superpozycji, co z czasem stało się standardem we większości pancerników na całym świecie.

Geneza

Wraz z wprowadzeniem do eksploatacji pancernika HMS Dreadnought i rozpoczęciem nowego, morskiego wyścigu zbrojeń, Brytyjczycy zaczęli stopniowo rozbudowywać swoją flotę, aby zwiększyć przewagę nad innymi krajami, głównie Niemcami. W 1908 roku część polityków w brytyjskim parlamencie oczekiwała jednak zmniejszenia wydatków na flotę i zwłaszcza budowę nowych okrętów liniowych, ponieważ według dostępnych informacji niemiecka Kaiserliche Marine nie była w stanie budować zbyt wielu nowoczesnych okrętów aby dorównać Royal Navy.

Mimo to po długich negocjacjach i dyskusjach wśród polityków, podjęto decyzję o zamówieniu kolejnego pancernika oraz krążownika liniowego w ramach budżetu na lata 1908-1909. Nowy okręt miał być rozwinięciem pancerników typu St Vincent, oraz częściowo jednostką eksperymentalną, w której zamierzano zastosować nowe (przynajmniej dla Royal Navy) rozwiązania konstrukcyjne.

Oficjalnie zamówienie na okręt złożono 14 grudnia 1908 roku w stoczni HM Dockyard w Portsmouth. Stępkę położono 19 stycznia 1909 roku, wodowanie miało miejsce 30 września 1909 roku, a gotowy okręt nazwany HMS Neptune wszedł do służby 11 stycznia 1911 roku. Koszt budowy wyniósł 1 668 916 funtów (współcześnie około 171,2 mln funtów)

Mała rewolucja

HMS Neptune różnił się pod wieloma względami od wcześniejszych brytyjskich pancerników. Okręt miał 166 m długości i 20 000 ton wyporności. Okręt napędzały dwie turbiny parowe Parsonsa o mocy 25 000 KM, zapewniające prędkość maksymalną 21 węzłów oraz zasięg 6330 mil morskich (11 720 km) przy prędkości 10 węzłów.

Uzbrojenie okrętu składało się z 10 dział kalibru 305 mm w 5 dwudziałowych wieżach – jednej na dziobie, dwóch na śródokręciu po przekątnej, oraz dwóch na rufie w superpozycji. Umieszczenie rufowych wież w superpozycji (jedna wieża powyżej drugiej) było nowością w Royal Navy, ponieważ dotychczas wszystkie wieże umieszczano na jednej płaszczyźnie. Również umieszczenie po przekątnej wież w środkowej części kadłuba było nowym rozwiązaniem, które w teorii miało pozwalać na oddanie pełnej salwy z 10 dział na każdą burtę. W praktyce fala uderzeniowa generowana przez działa strzelające przez pokład uszkadzała nadbudówki, w związku z czym rezygnowano z wykorzystania wszystkich dział.

Uzbrojenie pomocnicze składało się z 16 dział kalibru 102 mm, umieszczonych również inaczej niż w poprzednich okrętach. Tym razem działa rozmieszczono przy nadbudówkach, a nie tak jak m.in. w Dreadnoughcie, na wieżach artylerii głównej, co znacząco ograniczało ich użycie podczas walki i narażało obsługę na obrażenia. Dodatkowo okręt posiadał 3 wyrzutnie torped kalibru 450 mm. Pancerz okrętu miał grubość 203-254 mm w pasie burtowym, 127-203 mm na grodziach, 32-76 mm na pokładzie, 280 mm na mostku oraz wieżach i 127-254 mm na barbetach. Załoga liczyła od 756 do 813 oficerów i marynarzy.

Kolejną nowością w projekcie okrętu było zastosowanie systemu kierowania ogniem z mechanicznym komputerem Dumaresq, który przeliczał dane pozyskane z dalmierzy na konkretne kąty podniesienia luf i ustawienie wież artylerii głównej. Chociaż urządzenie było bardzo prymitywne i całkowicie mechaniczne, pozwalało znacząco polepszyć celność artylerii głównej. Dodatkowo okręt posiadał system sterowania wieżami i zdalnego ich odpalania, dzięki czemu wszystkie działa mogły być odpalane centralnie w jednym momencie. Rozwiązanie to pozwalało na koordynację ognia, co ułatwiało korygowanie ognia.

Te pojedyncze zmiany w stosunku do wcześniejszych okrętów stały się z czasem podstawą do opracowywania bardziej zaawansowanych systemów kierowania ogniem, które stały się standardem w późniejszych pancernikach. Tym samym HMS Neptune był dużym krokiem do przodu dla Royal Navy, chociaż warto dodać, że umieszczenie wież artylerii głównej w superpozycji było już wcześniej praktykowane w US Navy.

Eksploatacja

Początkowo HMS Neptune służył jako okręt flagowy Home Fleet i brał udział w licznych manewrach i pokazach floty. Po wybuchu I wojny światowej pancernik wszedł w skład grup bojowych operujących na Morzu Północnym. Na przełomie 1914 i 1915 roku okręt przeszedł modernizację a po jej zakończeniu wszedł ponownie do służby w ramach Grand Fleet.

Pancernik stał się celem nieudanego ataku okrętu podwodnego SM U-29, który następnie został staranowany i zatopiony przez HMS Dreadnought. Przez kolejne miesiące pancernik brał udział w licznych patrolach i ćwiczeniach artyleryjskich. Neptune wziął udział w bitwie jutlandzkiej, podczas której wystrzelił 48 pocisków artylerii głównej oraz 48 pocisków artylerii dodatkowej. Nieoficjalnie uzyskano dwa trafienia na krążowniku liniowym SMS Derfflinger, jednak nie zostały one potwierdzone. Był to ostatni raz, kiedy załoga okrętu wykorzystała jego uzbrojenie w walce.

Aż do końca wojny okręt brał udział w patrolach na Morzu Północnym, jednak bez ciekawszych epizodów. Wraz z zakończeniem wojny pancernik został 1 lutego 1919 roku przeniesiony do rezerwy. Powodem tak szybkiego przeniesienia okrętu do rezerwy było uznanie go za przestarzały w stosunku do nowszych pancerników. W marcu 1921 roku podjęto decyzję o jego wycofaniu z służby, a we wrześniu 1922 roku sprzedano go na złom.

Podsumowanie

HMS Neptune był jedynym okrętem swojego typu. W momencie wejścia do służby był znaczącym krokiem w rozwoju Royal Navy, jednak nie był aż tak rewolucyjny jak HMS Dreadnought. również kariera okrętu nie była bardzo owocna. Mimo to, okręt ten pozostanie w historii jako pierwszy pancernik Royal Navy z wieżami artylerii głównej ustawionymi w superpozycji.