Parowy okręt liniowy HMS Marlborough

W XIX wieku, w okresie przejściowym, zanim popularność zdobyły okręty pancerne o napędzie parowym, w Wielkiej Brytanii zbudowano kilka nietypowych okrętów liniowych wyposażonych w dodatkowy napęd parowy. Jednym z nich był HMS Marlborough zbudowany w 1855 roku.

HMS Marlborough budowano początkowo jako tradycyjny, trzyrzędowy okręt liniowy pierwszej klasy uzbrojony w 131 dział. W trakcie prac podjęto jednak decyzję o przebudowaniu okrętu na jednostkę o napędzie parowym. Przebudowa oznaczała umieszczenie w środkowej części kadłuba silnika parowego, połączonego z pojedynczą śrubą napędową. Nie ingerowano w kształt kadłuba (w przypadku HMS Marlborough nieznacznie go tylko wydłużono), przez co okręty te nie wykorzystywały w pełni możliwości nowego napędu.

W połączeniu z małą ilością zapasów węgla, napęd parowy wykorzystywano głównie podczas krótkich rejsów, w trakcie których żagle nie dawały wystarczającej prędkości. Był to więc typowo pomocniczy napęd. Z drugiej strony okręty liniowe z maszynami parowymi były lepszymi jednostkami obrony wybrzeża, niż jednostki żaglowe, ponieważ dysponowały większą manewrowością.

Budowę okrętu rozpoczęto 1 września 1850 roku w stoczni w Portsmouth. 30 października 1852 roku podjęto decyzję o przebudowie okrętu na jednostkę o napędzie parowym. Kadłub rozcięto i wydłużono w trzech miejscach o 7, 2,4 i 1,5 m – łącznie 10,9 m.

Okręt zwodowano 31 lipca 1855 roku (w praktyce tego dnia rozpoczęto wodowanie, które trwało tydzień) i po wykończeniu w 1858 roku oddelegowano go do służby na Morzu Śródziemnym, gdzie pływał jako okręt flagowy floty śródziemnomorskiej w latach 1858-1864. Później oddelegowano go do służby na wodach wokół Wysp Brytyjskich, gdzie wykorzystywano go jako okręt pomocniczy i treningowy. Jednostka była wówczas już całkowicie przestarzała z powodu wejścia do służby pierwszych okrętów pancernych.

W latach 70. XIX wieku przeklasyfikowano go na okręt drugiej klasy, tzw. 98-działowy. Wykorzystywano go do 1904 roku, kiedy to podjęto decyzję o włączeniu go w struktury bazy morskiej HMS Vernon. W tej roli, pozbawiony uzbrojenia i przebudowany na okręt-bazę dawny liniowiec wykorzystywano do 1924 roku. W październiku tego roku podjęto decyzję o jego złomowaniu, które jednak nigdy nie nastąpiło, ponieważ jednostka zatonęła 28 listopada 1924 roku podczas rejsu do stoczni złomowej.

HMS Marlborough miał 74,8 m długości i wyporność 6065 ton. Napęd stanowił silnik parowy o mocy 780 KM, prędkość maksymalna na silnikach parowych wynosiła natomiast 11,8 węzła. Chociaż początkowo okręt miał 131 dział, szybko zmniejszono ich liczbę do 121. Uzbrojenie składało się pierwotnie z jednej armaty 68 funtowej kalibru 206 mm, 114 dział 32-funtowych różnego kalibru, 16 dział kalibru 203 mm. Załoga liczyła 1100 oficerów i marynarzy.