HMS Foudroyant – weteran wyrzucony na brzeg

Najsłynniejszym okrętem flagowym brytyjskiego admirała Horatio Nelsona jest HMS Victory, który przetrwał do naszych czasów. Nie był to jednak jedyny ciekawy okręt wykorzystywany przez niego. Od czerwca 1799 do czerwca 1800 roku jego okrętem flagowym był HMS Foudroyant. Jednostka wyróżniała się nietypową jak na brytyjską flotę w XVIII wieku konfiguracją uzbrojenia.

Geneza

Pod koniec XVIII wieku brytyjskie okręty liniowe I, II i III rangi najczęściej posiadały trzy pokłady działowe. Wybór takiej konfiguracji podyktowany był częściowo względami prestiżowymi, a częściowo praktycznymi. Z drugiej strony okręty te były stosunkowo wysokie, przez co miały mniejszą stabilność, a szerszy kadłub potrzebny do skompensowania wysokości sprawiał, że były mniej zwrotne. W tym czasie we Francji budowano więcej okrętów liniowych z dwoma pokładami działowymi.

W związku z tym w latach 80. XVIII wieku Royal Navy zamówiła dwa eksperymentalne okręty liniowe 3 rangi z dwoma pokładami działowymi i 80 działami. Według założeń jednostki miały być bardziej zwrotne i stabilniejsze od trójpokładowych okrętów dotychczas budowanych dla Royal Navy. W listopadzie zamówiono pierwszy z okrętów – HMS Caesar, a 17 stycznia 1798 roku zamówiono HMS Foudroyant. Oba okręty były traktowane jako jednostki eksperymentalne i mimo takiej samej klasyfikacji różniły się konstrukcją.

O ile pierwszy z okrętów miał raczej mało istotną historię (ale nie pozbawiona udziału w wielu bitwach), tak HMS Foudroyant zapisał się w historii. Okręt otrzymał nazwę w celu upamiętnienia francuskiego okrętu o tej nazwie z 1751 roku, który został w 1758 roku przejęty przez Royal Navy i dalej eksploatowany aż do 1787 roku. Co istotne, francuska jednostka klasyfikowana była właśnie jako okręt liniowy 3 rangi, o długości 55 m i uzbrojony w 80 dział. Brytyjski okręt miał być nieco dłuższy przy zachowaniu podobnej wyporności.

Okręt flagowy admirała Nelsona

Stępkę pod HMS Foudroyant położono w maju 1789 roku, a wodowanie miało miejsce 31 marca 1798 roku. Okręt miał 56,3 m długości i wyporność około 3080 ton. Jego uzbrojenie składało się z 30 dział 32-funtowych, 32 dział 24-funtowych, 14 dział 12-funtowych oraz dodatkowo 4 dział 12-funtowych, dwóch 32-funtowych karonad i sześciu 18-funtowych karonad. Załoga liczyła 650 oficerów i marynarzy.

Do służby okręt wszedł 25 maja 1798 roku i już w październiku wziął udział w swojej pierwszej bitwie. Jak przystało na jednostkę 3 rangi, był bardzo intensywnie wykorzystywany. 6 czerwca 1799 roku HMS Foudroyant stał się okrętem flagowym admirała Horatio Nelsona, który dowodził brytyjską flotą operującą u wybrzeży Francji, Portugalii i Hiszpanii.

Na początku 1800 roku HMS Foudroyant znajdował się we Włoszech, skąd udał się na Maltę, gdzie 31 marca wziął udział w bitwie z francuskimi okrętami. W trakcie walk według oficjalnych meldunków zginęło 40 marynarzy, a okręt doznał tak dużych uszkodzeń masztów, że musiał zostać odholowany w celu przeprowadzenia napraw. Ostateczny bilans ofiar starcia wyniósł 80 zabitych i 61 rannych. Przez kolejne miesiące okręt brał udział w dalszych starciach w basenie Morza Śródziemnego. Jako okręt flagowy Nelsona wykorzystywany był do czerwca 1800 roku.

W 1802 roku HMS Foudroyant powrócił do Wielkiej Brytanii, gdzie w styczniu 1803 roku rozpoczęto jego gruntowny remont. Po zakończeniu prac włączono go w skład Channel Fleet i wykorzystano m.in. do blokady francuskiego portu Rochefort. W kolejnych latach jednostkę wykorzystywano do różnych zadań, w tym m.in. eskortowania konwojów do Ameryki Południowej.

Dalsza kariera

26 stycznia 1815 roku po latach intensywnej służby HMS Foudroyant został skierowany na długi, trwający 4 lata remont w doku. Po jego zakończeniu jednostka wróciła do służby jako ochrona Plymouth Port (od 1824 roku Davenport). Służbę tę okręt pełnił do… 1860 roku. Następnie wysłużona jednostka została przekształcona w okręt szkolny dla artylerzystów. W tej roli wykorzystywano ją do 1884 roku, a później odstawiony przy jednym z nabrzeży.

Ostatecznie w 1891 roku wysłużony, prawie stuletni okręt został wystawiony na sprzedaż. Kupił go J. Read za sumę 2350 funtów (współcześnie około 324 000 funtów) z zamiarem rozebrania w Niemczech. Informacja o tych planach wzbudziła oburzenie lokalnej społeczności, w związku z czym ponownie wystawiono go na sprzedaż. Nowym właścicielem został G. Wheatly Cobb, który przekształcił go w jednostkę szkolną. Przebudowa i przywrócenie oryginalnego wyglądu kosztowało 25 000 funtów (współcześnie około 3,45 mln funtów (sic!)).

Aby zwrócić część kosztów, okręt wystawiono jako atrakcję turystyczną. W czerwcu 1897 roku przeholowano go do Blackpool i udostępniono zwiedzającym za opłatą. Niestety 16 czerwca 1897 roku silny sztorm zerwał cumy, a wiatr wyrzucił jednostkę na plażę w pobliżu Blackpool Sands uszkadzając przy okazji Blackpool North Pier. Straż przybrzeżna uratowała 27 osób znajdujących się na pokładzie HMS Foudroyant.

Podjęto kilka prób ponownego zwodowania okrętu, ale zakończyły się one niepowodzeniem. W grudniu zimowe sztormy doprowadziły ostatecznie do jego zniszczenia. Zdewastowane szczątki rozebrano na miejscu i w znacznej mierze wykorzystano ponownie. Lokalni stolarze wykonali z nich meble, w tym m.in. wystrój jednej z sal należących do Blackpool F.C., a dzwon pokładowy umieszczono w lokalnym ratuszu. Miedź, którą pokryto kadłub przetopiono na specjalne medale, które sprzedawano jako pamiątki.

Podsumowanie

HMS Foudroyant miał długą historię oraz wziął udział w licznych bitwach oraz operacjach. Chociaż przez rok był okrętem flagowym admirała Nelsona, nie był tak znany jak HMS Victory. Ostatecznie to jego los i zniszczenie stały się najciekawszą częścią jego historii.

Jako ciekawostkę warto dodać, że po utracie okrętu, G. Wheatly Cobb zakupił fregatę HMS Trincomalee, której nazwę zmienił na Foudroyant i przez długie lata wykorzystywał w celach szkoleniowych. Co istotne, fregata przetrwała do naszych czasów jako jedna z ostatnich jednostek typu Leda.