HMS Devastation – pancernik który wyprzedził swoje czasy

W momencie wejścia do służby w 1873 roku, HMS Devastation był najnowocześniejszym pancernikiem na świecie. Chociaż początkowo nie został doceniony przez Royal Navy, okręt ten stał się wzorem dla wszystkich późniejszych pancerników. Był to również pierwszy okręt liniowy pozbawiony żagli, w którym całe główne uzbrojenie umieszczono w wieżach działowych.

Geneza

Zapoczątkowana w latach 60. XIX wieku rewolucja w budownictwie okrętowym, której podstawą było połączenie napędu parowego z żelazem, które zastąpiło drewno podczas budowy okrętów doprowadziła w krótkim czasie do bardzo szybkiego rozwoju okrętów wojennych. Zaledwie osiem lat po zbudowaniu pierwszego okrętu liniowego z napędem parowym, jakim był francuski Napoleon, zbudowano  pierwszy okręt pancerny – francuski Gloire (który wszedł do służby w 1860 roku), a rok później do służby wszedł pierwszy okręt liniowy, którego kadłub wykonano w całości z żelaza – brytyjski HMS Warrior. Już w marcu 1862 roku doszło natomiast do pierwszej w historii bitwy okrętów pancernych. Na wodach amerykańskiej zatoki Hampton Roads pojedynek stoczyły okręty pancerne CSS Virginia i USS Monitor.

HMS Warrior

Bitwa ta zapisała się w historii również dlatego, że wziął w niej udział pierwszy okręt pancerny wyposażony w wieżę działową – USS Monitor. Chociaż starcie nie przyniosło rozstrzygnięcia, uznaje się, że Monitor odniósł większy sukces, pokazując wyższość wieży artyleryjskiej nad uzbrojeniem umieszczonym w kadłubie. Nowy wynalazek zaczął powoli interesować konstruktorów okrętów, ale zanim przyjął się na dobre musiał zmierzyć się z olbrzymim oporem wielu wojskowych, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii.

W 1870 roku Brytyjczycy zbudowali okręt pancerny HMS Captain. Była to pokraczna jednostka posiadająca zarówno silnik parowy jak i całkiem spore ożaglowanie, a także dwie wieże działowe. Ze względu na konstrukcję, pancernik od początku prac wzbudzał kontrowersje i obawy, które potwierdziły się niespełna 5 miesięcy po jego wejściu do służby. 6 września 1870 roku HMS Captain zatonął, a prawie cała załoga poniosła śmierć.

HMS Captain

Początkowo za powód katastrofy uznawano wyposażenie okrętu w wieże działowe. W toku śledztwa okazało się jednak, że problemem była ogólna konstrukcja jednostki, a zwłaszcza wysokie maszty, które doprowadzały do silnych przechyłów. Przy niskiej wolnej burcie doprowadziło to do zatonięcia okrętu podczas rejsu po wzburzonym morzu.

W cieniu prac i katastrofy HMS Captain, główny konstruktor Royal Navy, sir Edward Reed wpadł na szalony jak na tamte lata pomysł zbudowania okrętu wojennego pozbawionego napędu żaglowego. Karkołomny pomysł doprowadził do powstania kilku okrętów, które wyprzedzały swoje czasy. Pierwszym z nich był HMS Devastation.

Pierwszy pełnomorski okręt liniowy pozbawiony żagli

Stępkę pod HMS Devastation położono 12 listopada 1869 roku. Zanim jednak budowa okrętu ruszyła pełną parą, jego pomysłodawca, Edward Reed musiał stoczyć długą batalię z brytyjską Admiralicją, która nie była przekonana do koncepcji budowy okrętu pozbawionego żagli. Największe obawy budziła zawodność ówczesnych silników parowych oraz duże zużycie węgla, a co za tym idzie mały zasięg.

HMVS Cerberus

Reed postanowił zaprojektować swój nowy okręt w oparciu o udany projekt monitorów typu Cerberus. Pancernik był w praktyce ich powiększoną wersją. Kadłub miał 87 m długości oraz wyporność 8464 ton. Dzięki wydłużeniu kadłuba, wygospodarowano miejsce na 1350 ton węgla, dzięki czemu przy prędkości 12 węzłów zasięg wynosił 6570 km, a przy 10 węzłach aż 10 320 km. Napęd stanowiły cztery dwucylindrowe silniki parowe Penn & Sons o mocy 6637 ihp. Prędkość maksymalna wynosiła natomiast 13,84 węzłów.

Tym co wyróżniało okręt, była jego konstrukcja. Całe uzbrojenie umieszczono w dwóch wieżach działowych. Składało się ono z czterech, 35-tonowych armat kalibru 305 mm, ładowanych odprzodowo i strzelających pociskami o masie 320 kg. Ciekawie rozwiązano pancerz. Okręt chroniony był płytami pancernymi o grubości 216-305 mm w pasie burtowym, 250-356 mm na wieżach, 228 mm na nadbudówce i 250-305 mm na tzw. parapecie, chroniącym mechanizmy obrotowe wież.

HMS Devastation

HMS Devastation zwodowano 12 lipca 1871 roku, a do służby okręt wszedł 19 kwietnia 1873 roku. Koszt budowy wyniósł 361 438 funtów. Mimo obaw Admiralicji, jednostka spisywała się znakomicie, osiągając bardzo dobre wyniki podczas manewrów. Pancernik nigdy jednak nie wziął udziału w walkach. Początkowo wykorzystywano go na wodach wokół Wysp Brytyjskich oraz na Morzu Śródziemnym. W 1879 roku przeprowadzono pierwszy remont, w ramach którego na pokładzie zamontowano kartaczownice Nordenfelta oraz wyrzutnie torped.

Kolejną przebudowę okręt przeszedł w latach 1891-1892. W tym czasie przebudowano jego nadbudówkę oraz wymieniono całe uzbrojenie i napęd. Zainstalowano nowe silniki parowe potrójnego rozprężania, zużywające mniej węgla i zapewniające prędkość 14 węzłów. Nowe uzbrojenie składało się z czterech ładowanych odtylcowo armat BL 10-inch kalibru 254 mm, 6 działek kalibru 57 mm, 8 działek kalibru 47 mm i dwóch wyrzutni torped kalibru 356 mm (zamontowanych w 1879 roku).

HMS Devastation

W 1901 roku pancernik był już jednostką przestarzałą, w związku z czym wykorzystywano go jako okręt obrony wybrzeża na Gibraltarze. W lutym 1902 roku HMS Devastation wrócił do Wielkiej Brytanii w celu wycofania z służby i przekształcenia w okręt-bazę w ramach szkoły morskiej HMS Vernon (tej samej w której wykorzystywano HMS Warrior). W 1908 roku podjęto jednak decyzję o zezłomowaniu starego pancernika.

Okręt, który wyprzedzał swoje czasy

HMS Devastation był pierwszym okrętem liniowym pozbawionym żagli, którego uzbrojenie w całości znajdowało się w obrotowych wieżach. Zastosowane rozwiązania jak i ogólny układ konstrukcyjny wyprzedzały swoje czasy i dopiero wiele lat później stały się standardem w budownictwie okrętowym.

Wnętrze wieży działowej HMS Devastation

Pancernik nigdy nie wziął udziału w walkach, więc ciężko ocenić jego faktyczne możliwości, ale analizując starcia różnych okrętów pancernych w drugiej połowie XIX wieku można przyjąć, że brytyjska jednostka byłaby bardzo skuteczna, a dzięki obrotowym wieżom mogłaby spokojnie walczyć z nawet lepiej uzbrojonymi pancernikami – np. włoskimi Italia i Lepanto (oba okręty miały potężne armaty kalibru 432 mm).

Siostrzanym okrętem HMS Devastation był HMS Thunderer, którego budowę rozpoczęto 26 czerwca 1869 roku, wodowanie miało miejsce 25 marca 1872 roku, a do służby okręt wszedł dopiero 26 maja 1877 roku. Okręt pozostawał w służbie do 13 września 1909 roku. Koszt jego budowy wyniósł 368 428 funtów.