W latach 60. XIX wieku rozpoczęła się rewolucja w budownictwie okrętowym. Drewno zastąpił żelazny pancerz, a umieszczone na burtach działa przeniesiono do tzw. „kazamat”. Jednym z najsłynniejszych okrętów tego typu był francuski pancernik Redoutable zbudowany w 1876 roku.
Idzie nowe
Pierwsze okręty pancerne miały całe swoje uzbrojenie rozmieszczone wzdłuż burt. Pozwalało to na prowadzenie ognia tylko w jednym kierunku. Nieliczne działa umieszczone na dziobie i rufie były jedynie uzbrojeniem pomocniczym. Pierwsze okręty pancerne miały również inny problem. Ciężki żelazny pancerz i coraz większe armaty sprawiały, że mimo stosowania coraz lepszych maszyn parowych, pancerniki był bardzo powolne i ociężałe.
Jedynym rozwiązaniem było ograniczanie ilości dział. Pierwsze pancerniki miały jeden pokład działowy, przez co ich siła ognia była za mała do prowadzenia walki z innymi okrętami pancernymi. Niewielkim wyjątkiem były francuskie pancerniki Solferino i Magenta, które posiadały po dwa pokłady działowe. Tymczasowym rozwiązaniem był powrót do idei taranowania innych okrętów. Był to jednak niezbyt udany pomysł.
W związku z problemami trapiącymi pierwsze okręty pancerne, pod koniec lat 60. zarówno w Wielkiej Brytanii jak i Francji zaczęła rodzić się idea budowy pancerników kazamatowych. Ich uzbrojenie zamiast na burtach, rozlokowane miało być w osłoniętych pancerzem kazamatach w różnych częściach okrętu. Francuzi poszli o krok dalej i zaczęli projektować okręty z tzw. „centralną baterią”, w których barbety umieszczono na środku okrętu w wystających na boki barbetach.
Takie ułożenie uzbrojenia dawała możliwość prowadzenia ognia teoretycznie we wszystkich kierunkach. Nieco trudniejsze było strzelanie do przodu lub do tyłu, ale i z tym francuscy konstruktorzy poradzili sobie, pochylając burty okrętu do wewnątrz. Ponadto centralne ułożenie ciężkich armat pozwalało na zwiększenie ich ilości, bez szkody dla pływalności statków.
Tak powstało kilka niecodziennych pancerników kazamatowych, będących zarówno symbolem francuskiej floty pod koniec XIX wieku, ale również będących przykładem szaleństwa konstruktorów, którzy za wszelką cenę chcieli zbudować okręty lepsze od brytyjskich.
Redoutable – stalowo-żelazne monstrum
Jednym z najsłynniejszych pancerników kazamatowych z centralną baterią był Redoutable. Prace nad okrętem ruszyły w 1872 roku, ale oficjalnie stępkę położono 16 lipca 1873 roku. Wodowanie nastąpiło dopiero po 3 latach, 18 września 1876 roku. Prace wykończeniowe trwały niewiele krócej bo aż do 31 grudnia 1878 roku.
Budowany w stocznie Arsenal de Lorient pancernik cechował się nietypowym jak na swoje czasy projektem. Jego pancerz wykonano z żelaza, ale kadłub wykonano ze stali. Burty statku były nachylone do wnętrza, co również było niecodziennym rozwiązaniem. Wadą takiego kształtu kadłuba było jednak zmniejszenie ilości miejsca wewnątrz okrętu. Redoutable nie posiadał grodzi, ale posiadał za to podwójne poszycie kadłuba, co również nie było popularnym rozwiązaniem.
Całe uzbrojenie umieszczono w centralnej baterii, której kazamaty wystawały poza burty, dzięki czemu możliwe było prowadzenie ognia również do przodu i do tyłu. Ponadto pancernik wyposażono w taran. Mający około 100 metrów długości okręt napędzały dwa silniki parowe o mocy 6700 KM. Początkowo Redoutable posiadał szczątkowe ożaglowanie, z którego z czasem zrezygnowano.
Wyporność okrętu wynosiła 9430 ton. Napęd zapewniał prędkość 14,5 węzła i zasięg 5260 km przy prędkości 10 węzłów. Załogę stanowiło 709 marynarzy i oficerów. Pancerz miał 350 mm grubości na burtach i 240-300 mm na kazamacie. Pancerz pokładu miał 45-60 mm grubości.
Uzbrojenie pancernika składało się z 7 armat kalibru 274 mm, 6 armat 139 mm, 1 armaty kalibru 47 mm i 12 działek kalibru 37 mm. Na okręcie zamontowano również 4 wyrzutnie torped i kilka karabinów maszynowych. W efekcie końcowym Redoutable był całkiem nieźle uzbrojonym okrętem. W kolejnych latach uzbrojenie okrętu kilkukrotnie zmieniano.
Na początku lat 80. okręt przezbrojono w 10 armat kalibru 274 mm, a pod koniec lat 80-tych liczbę armat tego kalibru zmniejszono do 8. Kolejna znacząca przebudowa miała miejsce w 1894 roku. Oprócz wymiany silników okręt otrzymał 6 armaty kalibru 274 mm, 7 armat kalibru 240 mm, 6 armat 139 mm i 6 armat 100 mm. Uzbrojenie pomocnicze składało się z 35 armat kalibru 37 mm, 5 armat 65 mm, 14 armat 47 mm i 5 kalibru 37 mm.
Okręt oficjalnie wszedł do służby 8 lutego 1879 roku. Niestety długie prace konstrukcyjne sprawiły, że w momencie wejścia do służby okręt był już nieco przestarzały. Miejsce kazamat zaczęły zajmować wieże działowe. W związku z tym służba Redoutable nie należała do ciekawych.
Pancernik przydzielono do floty śródziemnomorskiej. Okręt wziął udział w kilku rejsach do zamorskich posiadłości Francji, min. do Chin w 1901 roku. 9 marca 1910 roku całkowicie przestarzały okręt wycofano z eksploatacji. 17 sierpnia 1911 roku sprzedano go na złom. Prace rozpoczęły się w 1913 roku.
Pancerniki kazamatowe z centralną baterią
Redoutable nie był jedynym francuskim pancernikiem kazamatowym z centralną baterią. W latach 1875-1886 zbudowano jeszcze dwa podobne okręty – Devastation i Courbet. Okręty te były w praktyce nieco powiększonymi Redoutable. ich długość wynosiła również około 100 metrów, ale wyporność wzrosła do 10 000 ton.
Oba okręty posiadały silniki parowe o mocy 8000 KM, pozwalające na osiągnięcie prędkości maksymalnej 15 węzłów przy zasięgu maksymalnym 5700 km. Pancerz okrętów miał 380 mm grubości na kadłubie, 240 mm na kazamatach i 60 mm na pokładzie.
Uzbrojenie początkowo składało się z 4 armat kalibru 340 mm, 4 armat 270 mm, 6 armat kalibru 140 mm i 18 armat 37 mm. Dodatkowo oba pancerniki posiadały po 4 wyrzutnie torped i taran. Devastation przeszedł dwie przebudowy w 1896 i 1902 roku. W ich trakcie zmianie uległo uzbrojenie i ogólna sylwetka okrętów.
W 1896 roku pancernik uzbrojono w 4 armaty kalibru 320 mm, 4 armaty 274,4 mm, 6 armat 138,6 mm, 2 armaty 65 mm, 6 armat 47 mm, 20 armat 37 mm i dwie wyrzutnie torped. W 1902 roku uzbrojenie składało się z 4 armat kalibru 274,4 mm, 2 armat 240 mm, 10 armat 100 mm, 14 armat 47 mm i 2 armat 37 mm.
Stępkę pod Devastation położono 20 grudnia 1875 roku, wodowanie miało miejsce 19 sierpnia 1879 roku a do służby okręt wszedł… 15 lipca 1882 roku. Przydzielony do floty śródziemnomorskiej okręt wykorzystywano głównie jako jednostkę pomocniczą. Jednostka przetrwała do I wojny światowej, ale nie była wykorzystywana. Po wojnie Devastation sprzedano na złom, ale w czasie holowania do stoczni w Niemczech okręt zerwał się z holu i zatonął 7 maja 1922 roku. Wrak okrętu znajduje się na plaży Toulhars i w trakcie odpływu jest częściowo widoczny.
Stępkę pod drugi okręt typu – Courbet, położono 19 lipca 1875 roku. Wodowanie miało miejsce 27 kwietnia 1882 roku, a do służby okręt wszedł w 1886 roku. Całkowicie przestarzały okręt przydzielono również do floty śródziemnomorskiej, gdzie pełnił rolę okrętu pomocniczego. Ostatecznie wycofano go z eksploatacji 4 stycznia 1903 roku, a 5 lutego 1909 roku zdecydowano się na jego zezłomowanie. Rozbiórka rozpoczęła się 25 sierpnia 1910 roku.
Francuskie pancerniki kazamatowe z centralną baterią były ciekawymi jednostkami, ale ich budowa trwała zbyt długo. Gdy okręty ukończono, okazało się, że są przestarzałe. Nie był to jedyne pancerniki, które spotkał taki los. Praktycznie wszystkie okręty budowane w latach 1870-1910 w momencie wejścia do służby ustępowały okrętom, które zaczynano budować.
