W latach 30. we Francji rozpoczęto program rozbudowy sił pancernych. Zaprojektowany w 1936 roku czołg lekki FCM 36 powstał w ramach programu budowy następcy czołgów Renault FT, jednak ostatecznie wszedł do służby jako demonstrator nowych rozwiązań technicznych.
Geneza
Na początku lat 30. eksploatowane we Francuskiej armii czołgi Renault FT były już całkowicie przestarzałe. W związku z tym dowództwo wojsk pancernych zainicjowało program budowy następcy tych czołgów. Wśród licznych propozycji nowych pojazdów jakie zostały wówczas zaprezentowane, trzy szczególnie zainteresowały wojskowych.
Pierwszymi z nich były czołgi Hotchkiss H35 i Renault R35. Pojazdy miały stosunkowo podobną konstrukcję i przystosowane były do bezpośredniego wspierania piechoty. W związku z tym były małe, dosyć wolne, a ich uzbrojenie stanowiły krótkolufowe armaty kalibru 37 mm. Ostatecznie oba wozy zostały wybrane i skierowane do produkcji seryjnej.
Trzecią konstrukcją, która znacząco odbiegała od pozostałych, był czołg lekki FCM 36, zaprojektowany przez Forges et Chantiers de la Méditerranée (firma stworzyła wcześniej czołgi FCM 2C, oraz produkowały czołgi Char B1). Czołg ten otrzymał pancerz wykonany z spawanych płyt, ustawionych pod dużym kątem, co znacząco miało zwiększać jego odporność na trafienia.
Pojazd ten z powodu problemów technicznych przegrał rywalizację z H35 i R35, ale był na tyle oryginalną i ciekawą konstrukcją, że podjęto decyzję o kontynuowaniu prac nad nim, z zamiarem wprowadzenia go do produkcji seryjnej, oraz opracowania kolejnych czołgów, bazujących na jego konstrukcji.
FCM 36
Pierwsza drewniana makieta FCM 36 została zaprezentowana w marcu 1934 roku, a pierwszy prototyp ukończono i dostarczono wojsku 2 kwietnia 1935 roku. Pojazd ten uzbrojony był w dwa karabiny maszynowe i był nieco cięższy niż zakładała specyfikacja. Próby pojazdu trwały do 9 czerwca, a po ich zakończeniu czołg zwrócono zakładom FCM w celu przeprowadzenia modyfikacji i dopracowania konstrukcji. Co ciekawe, czołg trafił wcześniej na próby wojskowe bez prób fabrycznych.
W ramach modyfikacji całkowicie przeprojektowano kadłub i wieżę, odciążając je i zmieniono pokrywę silnika, aby ułatwić jego wymianę. Zmianie uległo również podwozie i gąsienice. Po tych modyfikacjach czołg został skierowany na dalsze próby wojskowe 10 września 1935 roku. Tym razem trwały one znaczenie dłużej i zakończyły się 14 maja 1936 roku.
Wnioski płynące z prób były bardzo zadowalające, chociaż wykryto wiele wad, zwłaszcza w podwoziu i gąsienicach, które wymagały poprawek. Dodatkowo wojsko zleciło zwiększenie grubości opancerzenia z 30 do 40 mm. Zakłady FCM zainstalowały dodatkowe płyty pancerne na prototypie, natomiast w wozach seryjnych fabrycznie pancerz miał mieć właściwą grubość. Chociaż planowano dalsze próby czołgu, już 26 maja złożono zamówienie na pierwszych 100 egzemplarzy seryjnych, które miały kosztować 450 000 franków za sztukę.
17 czerwca 1936 roku przeprowadzono nietypowy test, w trakcie którego sprawdzono szczelność kadłuba czołgu. W wyniku testu okazało się, że FCM 36 jest całkowicie szczelny i chroni załogę przed działaniem gazów bojowych. Ta drobna cecha stała się kolejnym atutem czołgu.
Seryjne egzemplarze FCM 36 miały 4,45 m długości i masę 12,35 ton. Napęd stanowił czterocylindrowy silnik diesla Berliet o mocy 91 KM, zapewniający prędkość maksymalną 24 km/h i zasięg 225 km. Uzbrojenie składało się z krótkolufowej armaty SA 18 kalibru 37 mm i sprzężonego z nią karabinu maszynowego MAC31 Reibel kalibru 7,5 mm. Pancerz czołgu miał grubość do 40 mm. Załoga liczyła dwie osoby.
Ze względu na prowadzone jeszcze próby fabryczne i chęć dopracowania konstrukcji, pierwszy seryjny FCM 36 został dostarczony dopiero 2 maja 1938 roku, natomiast ostatni z czołgów trafił do służby w marcu 1939 roku. W tym czasie złożono dwa kolejne zamówienia na łącznie 200 czołgów, ale nigdy nie rozpoczęto ich produkcji. Problemem okazały się koszty ponoszone przez zakłady FCM. Wyprodukowanie jednego czołgu było znacznie droższe, niż zakładano, w związku z czym przedstawiciele firmy zażądali zmiany ceny jednostkowej na 900 000 franków. Kwota ta nie mieściła się w budżecie armii, przez co zrezygnowano z budowy dalszych czołgów. Pozostawiono jedynie produkcję wież, które miały być instalowane w innych czołgach, oraz w umocnieniach.
Eksploatacja
Z wszystkich 100 wyprodukowanych czołgów, 90 trafiło do dwóch batalionów pancernych (po 45 wozów każdy, przy czym operacyjnie wykorzystywano 39, a pozostałe 6 używano do szkolenia i jako rezerwę), 8 trafiło do jednostek szkolnych, jeden zniszczono w ramach prób odporności pancerza, a jeden został w zakładach FCM.
Czołgi nie odegrały większej roli w działaniach obronnych w 1940 roku. Podczas walk ich opancerzenie okazało się skuteczne przeciwko pociskom przeciwpancernym niemieckich czołgów, ale niska jakość spawów sprawiła, że w kadłubach pojawiły się pęknięcia.
Ostatecznie Niemcy przejęli 37 czołgów FCM 36, które wcielono ponownie do służby pod oznaczeniem Panzerkampfwagen 737 FCM (f). Z racji małej przydatności, część z nich przebudowano w 1943 roku na niszczyciele czołgów Marder I, a 12 pozostałych na działa samobieżne 10.5 cm leFH 16/18 (Sf) auf Geschuetzwagen FCM (f).
O ile FCM 36 okazał się mało skutecznym pojazdem, tak zbudowane na ich podwoziach niszczyciele czołgów Marder I (budowane na podwoziach różnych czołgów) były całkiem udanymi konstrukcjami – głównie ze względu na zainstalowane potężne uzbrojenie w postaci armaty kalibru 75 mm. Pojazdy te wykorzystywano w walkach we Francji w 1944 roku. Warto dodać, że do naszych czasów przetrwał jeden egzemplarz czołgu FCM 36, który obecnie znajduje się w muzeum w Saumur.
