Gdy w 1855 roku Henry Bessemer opatentował swoją nowatorską metodę uzyskiwania stali, rozpoczęła się nowa era w budownictwie. Możliwość wytwarzania dużych ilości stali w krótkim czasie sprawiła, że konstruktorzy na całym świecie zaczęli projektować coraz to większe i bardziej niesamowite konstrukcje. Zbudowany w latach 80. XIX wieku most Forth Bridge w Szkocji, był jednym z pierwszych tak dużych mostów zbudowanych ze stali w Wielkiej Brytanii.
Geneza
Zatoka Firth of Forth w Szkocji, gdzie zbudowano most wcina się w ląd na blisko 80 km. Ze względu na swoją szerokość i znajdujące się na jej brzegach miasta, takie jak choćby Edynburg, miała olbrzymie znaczenie dla przemysłu. Na początku XIX wieku jedynym sposobem na dostanie się na jej drugi brzeg było albo objechanie zatoki, albo skorzystanie z promów.
Niezależnie od wybranej metody, podróż zwłaszcza koleją była czasochłonna i droga. W 1806 roku miejscowe władze zaczęły rozważać budowę dwóch tuneli kolejowych, które połączyłyby oba brzegi. Śmiały pomysł był jednak niewykonalny ze względu na długość jaką musiałyby mieć oba tunele. W 1818 roku James Anderson stworzył projekt mostu kolejowego przecinającego zatokę. I tym razem pomysł okazał się zbyt ambitny.
Największą przeszkodą był brak odpowiednich materiałów do budowy tak potężnej przeprawy. Dopiero po 1855 roku, kiedy Henry Bessmer opatentował własną metodę masowej produkcji stali, wszystko się zmieniło. Musiało jednak minąć jeszcze kilkanaście lat zanim możliwe stało się zbudowanie przeprawy nad zatoką Firth of Forth.
Prace nad projektem mostu ruszyły w latach 70. XIX wieku. Olbrzymi wpływ na nie miała katastrofa na moście kolejowym Tay, która miała miejsce 28 grudnia 1879 roku. W jej wyniku zginęło 75 osób. Aby nie doszło do podobnej katastrofy (most Tay nie wytrzymał złych warunków pogodowych), most nad zatoką Firth of Forth projektowano wyjątkowo solidnie.
Ostateczny projekt mostu przygotowali na początku lat 80. XIX wieku dwaj inżynierowie – John Fowler i Benjamin Baker. Zakładał on zbudowanie mostu wspornikowego, o kratownicowej konstrukcji, wspartego na trzech filarach. 19 maja 1882 roku oficjalnie podjęto decyzję o budowie mostu kilka kilometrów od Edynburga. Kontrakt na budowę podpisano jednak dopiero 21 grudnia 1882 roku, a prace ruszyły w kwietniu 1883 roku.
Forth Bridge – olbrzymi stalowy most wspornikowy
Ze względu na wielkość mostu, bardzo długo trwał proces zbierania materiałów. Dodatkowo kolej musiała zmienić trasy swoich pociągów i zbudować nowe tory prowadzące do budowanego mostu. W pracach nad mostem i okoliczną infrastrukturą brało udział ponad 4600 osób.
Pierwszym etapem prac było przygotowanie dojazdów do budowanego mostu. Równocześnie zaczęto zwozić w rejon budowy stal potrzebną do budowy oraz przygotowywano olbrzymie kesony, na których miały oprzeć się trzy wieże stanowiące trzon całej konstrukcji.
Łącznie zgromadzono m.in. 55 000 ton stali, 110 000 m³ kamieni, 21 000 ton cementu i 7 mln nitów. Materiały ściągano z całej Wielkie Brytanii, a część stali nawet z Francji. Ze względu na ilość materiałów, konstruktorzy mostu wynajęli pobliską wyspę, aby na niej gromadzić część stali i kamieni.
Same kesony umieszczano na dnie zatoki aż do 1886 roku. Był to bardzo trudny proces, ponieważ każdy z nich miał inne wymiary i był obudowywany kamieniami w zależności od podłoża na jakim go umieszczano.
Drugi etap budowy, czyli konstrukcja stalowa wiaduktów, był znacznie krótszy i mniej problematyczny. Prace nad stalową konstrukcją zakończono w 1889 roku. W grudniu zakończyły się prace wykończeniowe, a 21 stycznia 1890 roku przeprowadzono próby nośności mostu.
Do ich przeprowadzenia przygotowano dwa specjalne pociągi, składające się z 3 ciężkich lokomotyw i 50 wagonów węgla każdy. Łączna waga jednego składu wynosiła 1880 ton. Poruszały się one przez most bardzo powoli, często zatrzymując się, aby przeprowadzić pomiary. Co ciekawe, testowe obciążenie było znacznie większe niż projektowa nośność mostu. Mimo to konstrukcja okazała się bardzo solidna i wytrzymała.
Wstępne otwarcie mostu który otrzymał nazwę Forth Bridge miało miejsce 24 lutego, kiedy to pociąg z przedstawicielami władz i firm transportowych przejechał przez most. Oficjalne otwarcie miało miejsce 4 marca 1890 roku, a poprowadził je książę Walii, później koronowany na króla Edwarda VII. Koszt budowy mostu wycenia się na 3,2 mln funtów (współcześnie około 345,9 mln funtów).
W toku prac nad mostem doszło do wielu wypadków, spowodowanych raczej marnymi normami bezpieczeństwa. Według wyliczeń przeprowadzonych w latach 2005-2009 roku śmierć poniosło 73 robotników (38 w wyniku upadku, 9 przygniecenia, 9 utonięcia, 8 w wyniku uderzenia przez spadające elementy konstrukcji, 3 w wyniku pożaru i jeden w wyniku choroby kesonowej, a 5 kolejnych robotników zginęło w niewyjaśnionych okolicznościach), z których 57 zginęło przy budowie samego mostu. Reszta zginęła przy innych etapach budowy.
Konstrukcja mostu okazała się bardzo solidna. Mimo upływu lat, Forth Bridge jest cały czas wykorzystywany. Obecnie obowiązuje na nim ograniczenie prędkości do 80 km/h dla szybkich pociągów, 64 km/h dla normalnych pociągów pasażerskich i 48 km/h dla pociągów towarowych. Dziennie przez most przejeżdża nawet do 200 składów.
Cała długość mostu wraz z dojazdami wynosi 2467 metrów, a dwa najdłuższe przęsła mają po 520 metrów długości. Podczas przypływów prześwit wynosi 46 metrów. Do 1917 most miał najdłuższe pojedyncze przęsła. Dopiero most Pont de Quebec przejął palmę pierwszeństwa. Obecnie Forth Bridge zajmuje jednak cały czas drugie miejsce.
Największy okaz brzydoty
Niektórzy uważali most Forth za jeden z najbrzydszych na świecie. Jego nietypowa, stalowa konstrukcja faktycznie wygląda dziwnie, ale z drugiej strony most ten był przykładem rozwoju techniki w XIX wieku. Dzisiaj pomalowany na czerwony jest jednym z symboli Szkocji.
Jego solidna konstrukcja przetrwała ponad 100 lat, dwie wojny światowe oraz liczne wichury. Ze względu na swój wiek, Forth Bridge praktycznie cały czas jest remontowany i malowany. Proces ten trwa nieprzerwanie od kilkudziesięciu lat. Do dzisiaj zdjęcia przedstawiające most podczas budowy robią olbrzymie wrażenie i są symbolem epoki przemysłowej.
