W ciągu ostatnich ponad 100 lat wiele samochodów miało swój wkład w zmotoryzowanie społeczeństwa, ale żaden z nich nie osiągnął takiego sukcesu jak zaprojektowany w 1908 roku przez Henry’ego Forda Ford Model T. Był to pierwszy produkowany wielkoseryjnie samochód na świecie – powstało około 15 mln egzemplarzy i dopiero w 1972 roku wyprzedził go Volkswagen Garbus.
Geneza
Na przełomie XIX i XX wieku samochody były cały czas uznawane za produkt niszowy, skierowany głównie do ludzi zamożnych. Większość aut produkowano ręcznie w niewielkich seriach, a ich koszt był bardzo wysoki i praktycznie nieosiągalny dla przeciętnego człowieka. Również pod względem niezawodności, pierwsze automobile nie należały do najlepszych. Kolejnym problemem był ograniczony dostęp do benzyny, co utrudniało wykorzystanie samochodów na większą skalę.
Na początku XX wieku sytuacja zaczęła się jednak powoli zmieniać za sprawą coraz lepiej zaprojektowanych samochodów oraz pojawienia się nowych rozwiązań, które obniżały czas i koszty produkcji i ułatwiły eksploatację. Jedną z nich była linia montażowa, stworzona przez Ransoma Oldsa i wykorzystywana do produkcji samochodów Oldsmobile.
W tym czasie na motoryzacyjną scenę zaczął wchodzić Henry Ford, urodzony 30 lipca 1863 roku w Dearborn w stanie Michigan syn imigrantów (ojciec pochodził z Irlandii, a matka z Belgii). Ford praktycznie od młodości interesował się przemysłem, maszynami a później również motoryzacją – swój pierwszy automobil zaprojektował w 1893 roku. W ciągu kilku kolejnych lat z pod jego ręki wyszło kilka samochodów, które osiągnęły większe bądź mniejsze sukcesy na rynku.
Dopiero w 1908 roku Ford wpadł na pomysł, który jak się później okazało, był genialny. Zamiast produkować ręcznie samochody dla zamożnych odbiorców, postanowił zaprojektować tani, łatwy w produkcji i jeszcze prostszy w eksploatacji samochód skierowany głównie do mniej zamożnych odbiorców. Tak rozpoczęła się historia Forda Model T.
Samochód, który zmotoryzował świat
Pierwszy egzemplarz nowego samochodu, oznaczonego jako Ford Model T wyprodukowano 12 sierpnia 1908 roku w fabryce Ford Piquette Avenue Plant w Detroit, ale dopiero 27 września opuścił on mury zakładów. Model T od początku był bardzo przemyślaną konstrukcją, a proces jego produkcji stale ewoluował według tej samej idei – taniego, łatwego w produkcji i eksploatacji samochodu.
Samochód powstał w oparciu o prostą ramę, do której przymocowano przednią i tylną oś z drewnianymi kołami zaopatrzonymi w opony pneumatyczne oraz czterocylindrowy, gaźnikowy silnik o pojemności 2,9 litra i mocy 20 KM, którego zużycie paliwa wynosiło około 10-15 l/100 km, a prędkość maksymalna wynosiła około 65 km/h. Samochód posiadał elektryczny rozrusznik oraz trzy pedały – jeden do jazdy do przodu, drugi do tyłu i trzeci służący jako hamulec, a także dwie dźwignie – przepustnicy i hamulca ręcznego. Skrzynia biegów miała tylko dwa przełożenia do jazdy do przodu, w związku z czym obsługa samochodu był bardzo prosta, ale zupełnie inna niż w przypadku wielu ówczesnych samochodów.
Początkowo cena samochodu wynosiła około 900 dolarów, a w 1909 roku spadła do 825 dolarów (współcześnie około 23 005 dolarów). Dzięki taśmie montażowej wyprodukowanie jednego samochodu zajmowało około 13 godzin, w związku z czym możliwe było produkowanie nawet 10 000 samochodów rocznie. Aby maksymalnie przyśpieszyć prace, Ford Model T produkowany był z standaryzowanych elementów dostarczanych do fabryki i montowanych przez kilkuosobowe zespoły robotników na ruchomej taśmie montażowej.
Ford cały czas dopracowywał proces produkcji, tak aby maksymalnie skrócić jej czas – ostatecznie czas produkcji jednego egzemplarza Ford Model T spadł do 93 minut (sic!). Jedną z innowacji było ograniczenie liczby kolorów w jakich produkowano samochody. Wbrew obiegowej opinii i stwierdzeniu samego Henry’ego Forda, że „można otrzymać samochód w każdym kolorze, pod warunkiem, że będzie to kolor czarny”, Model T występował w kilku wariantach kolorystycznych, jednak faktycznie to kolor czarny stał się najpopularniejszy i najtańszy. Warto jednak dodać, że początkowo Model T produkowany był w kolorze szarym, zielonym, niebieskim i czerwonym, a dopiero w 1914 roku zaczęto produkować na większą skalę samochody w czarnym kolorze.
Krótko po rozpoczęciu produkcji, przeniesiono ją do znacznie większej fabryki, ponieważ dotychczasowe zakłady nie nadążały z produkcją. Wraz z kolejnymi modyfikacjami systemu produkcji, liczba wytwarzanych egzemplarzy zaczęła wzrastać lawinowo. W 1913 roku wyprodukowano już 170 211 egzemplarzy przy cenie 525 dolarów za sztukę(współcześnie około 13 300 dolarów), a w 1922 roku powstało 1 301 067 Fordów Model T, kosztujących 319 dolarów (współcześnie około 4 775 dolarów). Szczyt produkcji osiągnięto w 1923 roku, gdy z taśm montażowych zjechało 2 011 125 aut, a cena jednostkowa wyniosła 364 dolary (współcześnie około 5 353 dolarów). Najniższą uzyskaną cenę osiągnięto w 1925 roku, gdy wyniosła ona 260 dolarów (współcześnie około 3 714 dolarów).
W toku produkcji sam samochód niewiele się zmieniał pod względem ogólnej konstrukcji, ale wprowadzano kolejne jego wersje, różniące się konstrukcją nadwozia. Równocześnie produkcję rozszerzano na kolejne fabryki również poza Stanami Zjednoczonymi. Licencyjne wersje Forda Model T produkowano również w Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Argentynie, Francji, Hiszpanii, Danii, Norwegii, Belgii, Brazylii, Meksyku i Japonii.
Brak znaczących modyfikacji sprawił jednak, że 26 maja 1927 roku z fabryki Forda wyjechał ostatni egzemplarz Modelu T. Łącznie oficjalnie wyprodukowano do tego dnia 14 689 525 egzemplarze Forda Model T (nie licząc kopii, które powstawały w różnych innych fabrykach). Model T mimo swojej popularności był już całkowicie przestarzały, zwłaszcza w porównaniu do innych, nowszych samochodów konkurencji, które wcale nie były już tak drogie jak kiedyś. Bezpośrednim następcą Modelu T został Ford Model A, który również osiągnął spory sukces, ale nie aż taki jak jego poprzednik.
Przyczyny sukcesu
Chociaż za główną przyczynę sukcesu Forda Model T uznaje się wymyślenie taśmy montażowej przez Henry’ego Forda, nie jest to prawdą. Ford jedynie zaadaptował to rozwiązanie i odpowiednio usprawnił, co znacząco przyśpieszyło produkcję i częściowo pozwoliło na obniżenie kosztów.
Głównym źródłem sukcesu Modelu T była jego wyjątkowo prosta konstrukcja, zapewniająca niezawodność i umożliwiająca szybką naprawę, dostępność części zamiennych – wszystkie podzespoły samochodu były skatalogowane i w razie potrzeby wystarczyło je kupić i wymienić. Duża niezawodność ułatwiała eksploatację nawet w niesprzyjających warunkach, a niska cena sprawiała, że każdy mógł sobie pozwolić na zakup samochodu po około 3-5 miesiącach pracy.
W początkowym okresie produkcji, Model T był najliczniej produkowanym samochodem w USA, przy czym skala produkcji przewyższała łączną liczbę wyprodukowanych samochodów konkurencji. Zanim z fabryki wyjechało 10 mln egzemplarzy Modelu T, samochody te stanowiły około połowy wszystkich samochodów na świecie (sic!). Ford Model T stał się również inspiracją dla innych konstruktorów z całego świata, którzy zaczęli kopiować rozwiązania produkcyjne Forda, dzięki czemu znacząco wzrosła liczba produkowanych samochodów. Co ciekawe, ze względu na popularność Modelu T, silniki do niego produkowano do 1941 roku.
