FIAT 3000 – włoska kopia Renault FT

Włosi z pewnym opóźnieniem zainteresowali się rozwojem czołgów. Gdy jednak podjęli decyzję o zakupie pierwszych czołgów, wybór padł na udane francuskie Renault FT. Trwająca wojna uniemożliwiła jednak realizację zamówienia, w związku z czym Włosi musieli sami opracować swój czołg w oparciu o francuski projekt. Tak powstał Fiat 3000.

Geneza

Włochy włączyły się do I wojny światowej z opóźnieniem 23 maja 1915 roku. Początkowo walki toczono w terenie górzystym, dlatego Włosi mierzyli się z zupełnie innymi problemami niż oddziały walczące we Francji. W związku z tym koncepcja wprowadzenia do służby „samobieżnych bunkrów” jak początkowo traktowano czołgi, nie zyskała zainteresowania. Sytuacja zmieniła się na początku 1917 roku, kiedy do Francji został wysłany kapitan Alfredo Bennicelli. Jego zadaniem było zapoznanie się z francuskimi czołgami, technologią ich produkcji oraz możliwościami wykorzystania na froncie.

Podczas swojej wizyty we Francji Bennicelli miał okazję przyjrzeć się czołgom Schneider CA1 oraz Renault FT (chociaż czołgi Renault dopiero były opracowywane i przygotowywane do wdrożenia do produkcji). Po powrocie do Włoch, kapitan przygotował raport, w którym zawarł swoją bardzo pozytywną opinię na temat możliwości czołgów, ale wskazał równocześnie, że nie są to najlepsze pojazdy do wykorzystania w terenie górzystym. Jego rekomendacją było pilne wprowadzenie czołgów do uzbrojenia włoskiej armii i to w dużych ilościach Przygotowany przez niego raport i rekomendacje spotkały się pozytywnym odbiorem dowództwa armii, które zainicjowało proces pozyskania nowych czołgów we Francji oraz ich produkcji we Włoszech.

Włoski Renault FT

Włosi chcieli kupić sporą partię czołgów Renault FT oraz pewną liczbę ciężkich Schneider CA1, jednak negocjacje przebiegały powoli. W tej sytuacji zwrócono się do Wielkiej Brytanii z pytaniem o możliwość pozyskania brytyjskich czołgów romboidalnych, chociaż nie były one zbyt przydatne dla włoskiej armii. Ostatecznie w toku negocjacji, pod brytyjskim naciskiem, Francuzi zgodzili się na sprzedaż najpierw partii 100 czołgów Renault FT i 20 Schneider CA1, a następnie wsparcie dalszej produkcji lekkich czołgów we Włoszech.

W maju 1918 roku do Włoch dotarły pierwsze 4 czołgi Renault i jeden Schneider. Wykorzystano je do bardzo intensywnych prób, które wykazały liczne wady francuskich czołgów. Przede wszystkim krytykowano ich osiągi i możliwości operowania w terenie o dużych różnicach wysokości. Równocześnie przygotowano sugestie modernizacji czołgów, aby lepiej pasowały do włoskich wymagań.

Na podstawie prób i wniosków płynących z frontu we Francji, w sierpniu 1918 roku Włosi zamówili 1400 czołgów w dwóch wersjach – 1000 Reanult FT i 400 zmodyfikowanych według włoskich wytycznych czołgów FIAT-Renault. Pojazdy miały być produkowane równolegle we Francji i Włoszech w kilku zakładach produkcyjnych. Przewidywano, że dzięki podzieleniu produkcji między kilka fabryk dostawy zakończą się do lipca 1919 roku.

Po podsumowaniu zamówienia okazało się jednak, że włoski przemysł nie byłby w stanie pozyskać odpowiednich ilości surowców, aby zrealizować tak ambitne zamówienie. W związku z tym zmniejszono je do 1100 czołgów, a w październiku 1918 roku do 1000 czołgów. Zakończenie wojny sprawiło, że z zamówienia zrezygnowano. Zamiast tego zamówiono niewielką partię zaledwie 100 czołgów według włoskiego projektu.

Fiat 3000

Wykorzystując dokumentację czołgów Renault FT, zakłady FIAT przystąpiły do prac nad projektem nowego czołgu dopiero w czerwcu 1919 roku, a pierwszy prototyp powstał w 1921 roku. Największą różnicą między włoskim czołgiem a francuskim pierwowzorem było zainstalowanie poprzecznie czterocylindrowego włoskiego silnika FIAT o mocy 50 KM. Pozwoliło to na skrócenie czołgu o 50 cm przy niewielkim wzrośnie szerokości. Dodatkową korzyścią było zmniejszenie masy pojazdu do 5500 kg. Tym samym przy zastosowaniu mocniejszego silnika niż w Renault, prędkość maksymalna wzrosła do 21 km/h. Usunięto również właz z przodu kadłuba i znacznie zmodyfikowano kształt wieży. Pierwsze prototypy uzbrojono w podwójne karabiny maszynowe kalibru 6,5 mm, ale konstrukcja wieży pozwalała na ich łatwe zastąpienie działkiem kalibru 37 mm. Ostatecznie po trwający blisko 2 lata próbach, w 1923 roku czołg został zatwierdzony i przyjęty do produkcji seryjnej pod oznaczeniem Carro d’Assalto FIAT 3000.

Czołgi te stały się podstawą włoskich wojsk pancernych i trafiły do różnych jednostek, zarówno we Włoszech jak i w Afryce. Swój chrzest bojowy FIAT 3000 przeszedł w lutym 1926 roku, gdy wziął udział w tłumieniu powstania w Libii. Mimo ogólnie pozytywnych opinii, Włosi cały czas starali się dopracować swoje pojazdy. Na podstawie wniosków ze służby przygotowano plany zmodernizowanej wersji, nad którą zaczęto pracować w 1928 roku. Największą zmianą było zainstalowanie mocniejszego silnika o mocy 63 KM, nowy kształt przedziału silnikowego oraz poprawki w zawieszeniu. Zmodyfikowane czołgi postanowiono wyprodukować w wersji z karabinami maszynowymi oraz z armatą Vickers-Terni kalibru 37 mm. Do 1930 roku zbudowano 52 pojazdy w obu wersjach – odpowiednio 24 i 28 egzemplarzy.

Wprowadzenie nowej wersji czołgu do produkcji sprawiło, że zmieniono ich oznaczenie. Stare pojazdy otrzymały oznaczenie FIAT 3000 mod. 21, a nowe FIAT 3000 mod. 30. W 1935 roku pewna liczba czołgów obu wersji wzięła udział w walkach w Abisynii. Chociaż cały czas były to podstawowe włoskie czołgi, Włosi nie wysłali ich do Hiszpanii. Mimo to podczas hiszpańskiej wojny domowej używany był jeden FIAT 3000 kupiony wcześniej przez Hiszpanię.

FIATy 3000 eksploatowano równolegle w jednostkach liniowych do 1940 roku. Wraz z wybuchem II wojny światowej i wprowadzeniem do uzbrojenia nowocześniejszych czołgów, zaczęto je przydzielać do jednostek szkolnych i wartowniczych. W tej roli przetrwały do końca wojny, a nieliczne egzemplarze zostały użyte podczas walk na Sycylii w 1943 roku.

Kopia lepsza od pierwowzoru

Pod wieloma względami FIAT 3000 był lepszy od Renault FT. Jego największymi zaletami były lepsze osiągi, niższa masa przy zachowaniu dobrego jak na taki czołg pancerza oraz w wersji z armatą kalibru 37 mm dobre uzbrojenie. Włosi próbowali znaleźć zagranicznych odbiorców dla swoich czołgów, ale ostatecznie uzyskali niewiele zamówień.

Wśród zagranicznych użytkowników znalazły się: Albania z nieznaną liczbą czołgów, które zostały później zdobyte przez Włochów po zajęciu Albanii, Argentyna, która kupiła je czołg do testów, Dania, która zakupiła w 1928 roku jeden czołg do testów, ale już w 1929 roku wycofano go z eksploatacji, Etiopia, która kupiła jeden czołg w wersji mod. 21 i 3 w wersji mod. 30, Japonia, która kupiła jeden czołg do testów, Łotwa, która kupiła 6 czołgów w 1926 roku, stając się ich największym zagranicznym użytkownikiem, Polska, która prawdopodobnie kupiła jeden egzemplarz do testów, Węgry, które kupiły 5 czołgów oraz ZSRR, które kupiły 3 czołgi w 1927 roku.

Mimo swoich zalet, w 1940 roku czołgi FIAT 3000 były już całkowicie przestarzałe. W związku z tym ich udział w działaniach wojennych był bardzo ograniczony. Co ciekawe, FIAT 3000 nie był pierwszym włoskim czołgiem. Równolegle z przygotowaniami do produkcji czołgów, zakłady FIAT opracowały samodzielnie i wyprodukowały czołg FIAT 2000.