EL.100 – pierwsze lokomotywy elektryczne w Polsce

Na początku lat 30. w Warszawie w ramach Kolei Średnicowej rozpoczęto eksploatację pierwszych w Polsce pociągów elektrycznych. Pierwszymi lokomotywami tego typu były zaprojektowane w Wielkiej Brytanii English Electric EL.100 oraz produkowane w Polsce ich mniejsze wersje HCP EL.200.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku rozpoczęto w Warszawie inwestycje mające na celu usprawnienie infrastruktury kolejowej w stolicy. W ramach prac powstała tzw. Kolej Średnicowa, łącząca dworce Warszawa Zachodnia z Warszawą Główną i Warszawą Wschodnią. W ramach trasy działał 445-metrowy most średnicowy łączący brzegi Wisły oraz tunel średnicowy pod Alejami Jerozolimskimi.

Nowa trasa znacząco wpłynęła na rozwój transportu kolejowego w mieście, ale równocześnie pojawił się spory problem. Parowozy prowadzące pociągi przez tunel średnicowy doprowadzały do znaczącego zadymienia, które uniemożliwiało normalną eksploatację tunelu, przez co ograniczono liczbę przejazdó do dwóch na godzinę. Jedynym rozwiązaniem problemu było zastosowanie lokomotyw elektrycznych, które nie wytwarzałyby dymu.

Elektryfikację kolei średnicowej rozpoczęto jeszcze przed oficjalnym otwarciem linii (które miało miejsce 2 września 1933 roku). Umowę z brytyjską firmą English Electric podpisano 2 sierpnia 1933 roku. Oficjalnie prace zakończono pod koniec 1936 roku, a pierwsze pociągi z elektrycznymi lokomotywami wyruszyły 15 grudnia.

Całą infrastrukturę elektryczną dostarczyli Brytyjczycy, ale inaczej wyglądała kwestia lokomotyw.  Początkowo zamówiono w Wielkiej Brytanii dwie lokomotywy typu English Electric EL.100 oraz podzespoły do wyprodukowania kolejnych 4 egzemplarzy w Polsce w Pierwszej Fabryce Lokomotyw. Egzemplarze brytyjskie przybyły do Polski w 1936 roku, a równocześnie w w Fabloku powstawały polskie pojazdy.

EL.100 miał 13,5 m długości i silniki o mocy 1352 kW, zapewniające prędkość 100 km/h (prędkość maksymalna wynosiła nawet 110 km/h, ale ze względu na ograniczenia eksploatacyjne nigdy jej nie osiągano).

Oprócz linii średnicowej, elektryfikacji poddano również trasę Warszawa Wschodnia – Pruszków, gdzie rozpoczęto testy nowych lokomotyw. W październiku 1937 roku pociągi elektryczne rozpoczęły obsługę trasy do Otwocka, Żyrardowa i Mińska Mazowieckiego. Szybko okazało się, że 6 lokomotyw nie jest w stanie obsłużyć rosnącego ruchu, w związku z czym w zakładach Hipolita Cegielskiego w Poznaniu wyprodukowano w 1937 roku serię czterech elektrowozów serii EL.200, wyposażonych w nieco słabsze silniki, które miały być wykorzystywane równolegle z EL.100.

Model HCP EL.200 miał 13,5 m długości, a silniki dysponowały mocą 432 kW i zapewniały prędkość maksymalną 100 km/h. Oddelegowano je do obsługi trasy Warszawa Wschodnia – Warszawa Zachodnia. EL.100 wykorzystywano natomiast dodatkowo na pozostałych trasach wokół Warszawy. Taki podział utrzymał się aż do wybuchu II wojny światowej.

We wrześniu 1939 roku kilka lokomotyw uległo zniszczeniu w czasie walk, a pozostałe elektrowozy zostały przejęte przez Niemców i eksploatowane na różnych trasach. Wojnę przetrwał jeden egzemplarz EL.100 – E106, który po remoncie eksploatowano do 1968 roku po czym zezłomowano. Jeden egzemplarz typu EL.200 – EL.203 również przetrwał wojnę, ale był w takim stanie, że nie nadawał się do naprawy i przywrócenia do eksploatacji, w związku z czym zezłomowano go w 1958 roku (w tym samym roku prawdopodobnie zezłomowano również wraki pozostałych elektrowozów, które znajdowały się w Niemczech i w jakimś stopniu przetrwały wojnę.