Czechosłowacki samolot rolniczy Zlin Z-37 Čmelák

Na początku lat 60. rozpoczęto w Czechosłowacji prace nad dedykowanym samolotem rolniczym. W pracach wzięły udział zakłady Let Kunovice i Moravan (Zlin). W 1963 roku został oblatany Zlin Z-37 Čmelák. Produkowano go w różnych wersjach z przerwami do 1987 roku.

W krajach bloku wschodniego rolnictwo stanowiło znaczną część gospodarki. Przy takiej ilości pól uprawnych i terenów rolnych, zapotrzebowanie na samoloty rolnicze było szczególnie wysokie. Początkowo do oprysku pól wykorzystywano przystosowane samoloty cywilne i transportowe, ale z czasem zaczęły powstawać dedykowane konstrukcje.

W Czechosłowacji prace nad takim samolotem ruszyły w 1961 roku. Prowadzono je w zakładach Let Kunovice i Moravan. Prototyp ukończono po dwóch latach i oblatano 29 marca 1963 roku. Maszyna otrzymała nazwę Zlin Z-37 Čmelák. Był to dolnopłat o metalowej konstrukcji, z stałym podwoziem, którego skrzydła i statecznik pokryto duraluminium, a kadłub i lotki płótnem. Napęd stanowił silnik tłokowy o mocy 315 KM. Kabina pilota i ewentualnie mechanika, a w kadłubie znajdował się zbiornik na chemikalia. Pod skrzydłami umieszczono system do rozpylania chemikaliów.

W 1965 roku rozpoczęto produkcję seryjną podstawowej wersji Z-37. W 1971 rozpoczęto produkcję wersję Z-37A o wzmocnionej konstrukcji (w latach 1971-1975 oraz 1983-1984 powstało 650 maszyn). Na bazie tej wersji powstały odmiany szkolno-treningowe oraz trzyosobowe. W 1981 roku powstała wersja z silnikiem turbośmigłowym Walter M-601B. W 1985 roku weszła ona do produkcji seryjnej, która zakończyła się w 1987 roku po zbudowaniu 28 maszyn, w tym egzemplarzy treningowych. Łącznie do 1987 roku powstało około 713 samolotów Z-37 we wszystkich wersjach.

Čmelák wykorzystywany był zarówno przez Czechosłowację (później Czechy i Słowację) oraz NRD, Bułgarię, Węgry, Finlandię, Indie, Irak i Jugosławię. Z czasem pojedyncze egzemplarze zaczęły trafiać w bardziej egzotyczne rejony świata, również do m.in. USA. Z powodu zużycia, liczba maszyn pozostających w eksploatacji systematycznie spadała. Obecnie wykorzystywanych jest jeszcze sporo samolotów tego typu, a kilka znajduje się w muzeach (m.in. do Muzeum Techniki Lotniczej i Naziemnej Vyškov). Warto dodać, że do Polski trafiła jedna maszyna, którą poddano testom, ale nie były one pozytywne, ponieważ w kraju produkowano już inne podobne konstrukcje.

Zlin Z-37 Čmelák miał 8,5 m długości i 12,2 m rozpiętości skrzydeł, a maksymalna masa startowa wynosiła 1850 kg. Napęd stanowił dziewięciocylindrowy silnik gwiazdowy Avia M462RF o mocy 315 KM, zapewniający prędkość maksymalną 210 km/h i przelotową 170 km/h. Zbiornik na chemikalia mieścił 650 litrów środków chemicznych.