Ciężki czołg szturmowy A33 Excelsior

W 1943 roku brytyjska armia analizując doświadczenia z walk w Afryce uznała, że podstawowy brytyjski czołg piechoty – A22 Churchill jest zbyt powolny i zawodny. W związku z tym rozpoczęto prace nad nowym czołgiem piechoty, który miał wykorzystywać podwozie czołgu szybkiego A27 Cromwell. Zbudowano dwa prototypy, ale program zamknięto.

W 1942 roku Brytyjczycy wprowadzili do uzbrojenia na większą skalę pierwsze czołgi piechoty A22 Churchill. Wozy te miały potężny pancerz, ale projektowano je według całkowicie przestarzałej w realiach II wojny światowej idei. Zbyt powolne i ociężałe, a ponadto trapione problemami technicznymi czołgi prezentowały się gorzej od wprowadzanych do uzbrojenia amerykańskich czołgów średnich M4 Sherman.

Czołg szybki A27 Cromwell

W związku z tym dowództwo brytyjskiej armii uznało, że należy opracować nowy czołg piechoty, ale według zupełnie innych założeń. Pojazd miał wykorzystywać podzespoły czołgu szybkiego A27 Cromwell, który w 1943 roku miał wejść do produkcji seryjnej. Do prac przystąpiły zakłady Rolls-Royce i English Electric.

Pierwsze zaprojektowały dwa pojazdy – A31, będący po prostu Cromwellem z dodatkowym opancerzeniem, oraz A32 będący przerobionym Cromwellem z mocniejszym podwoziem i pancerzem o podobnej grubości jak w Churchillu. Oba pojazdy nie zyskały jednak aprobaty brytyjskiej armii. Dopiero zaprojektowany przez English Electric A33 Excelsior zyskał przychylne opinie.

Churchill Crocodile

Pojazd powstał w dwóch egzemplarzach różniących się nieznacznie konstrukcją. Pierwszy wykorzystywał gąsienice elementy podwozia z amerykańskiego prototypowego czołgu ciężkiego M6, natomiast drugi wykorzystywał standardowe podwozie Cromwella, ale z szerszymi gąsienicami. Oba pojazdy otrzymały znacznie grubszy pancerz i miały być uzbrojone w nowe armaty kalibru 75 mm (początkowo wyposażono je jednak w działa kalibru 57 mm).

Przeprowadzone próby dały pozytywne rezultaty, ponieważ nowe czołgi mimo wzrostu masy zachowały dobre osiągi, jak na czołgi piechoty. A33 ważył 40 ton, miał 6,9 m długości, 3,4 m szerokości i 2,4 m wysokości. Napęd stanowił standardowy dwunastocylindrowy silnik Rolls-Royce Meteor o mocy 620 KM, zapewniający prędkość maksymalną 39 km/h na drodze i około 19 km/h w terenie przy zasięgu 160 km. Uzbrojenie składało się z armaty OOF kalibru 75 mm i dwóch karabinów maszynowych Besa kalibru 7,92 mm. Pancerz miał grubość od 20 do 114 mm.

A33 Excelsior (fot. XRobb/Wikimedia Commons)

Próby pojazdu kontynuowano do końca 1943 roku, ale w maju 1944 roku definitywnie projekt zamknięto. Głównym powodem przerwania prac nad A33 było dopracowanie konstrukcji A22 i wyeliminowanie wszystkich trapiących Churchilla wad, w tym kwestii słabego uzbrojenia – początkowo czołgi te uzbrojono w armaty kalibru 57 mm, które w późniejszych wersjach zamieniono na działa kalibru 75 mm. Istotny wpływ na projekt A33 miała również zamiana strategii użycia czołgów przez brytyjską armię. W trakcie walk we Włoszech bardziej przydatne okazały się lżejsze i szybsze czołgi.

Pierwszy prototyp A33 został zezłomowany, natomiast drugi trafił ostatecznie do Tank Museum w Bovington, gdzie jest prezentowany po dziś dzień.