W połowie XIX wieku w Szczecinie (wówczas należącym do Niemiec i nazywanym Stettin) powstała stocznia AG Vulcan Stettin. Przez wiele lat była jedną z najważniejszych stoczni w Niemczech. Oprócz licznych statków cywilnych i okrętów wojennych zbudowanych dla niemieckiej floty, w Vulcanie zbudowano w latach 80. XIX wieku kilka egzotycznych krążowników i pancerników dla floty Cesarstwa Chińskiego.
Geneza
W połowie XIX wieku mocarstwa europejskie znacząco zwiększyły swoją aktywność handlową i polityczną w Azji. Napływ technologii oraz idei europejskich sprawił, że zarówno w Chinach jak i Japonii zrodziła się wola posiadania flot wojennych opartych na okrętach pancernych. Naturalna rywalizacja między Chinami a Japonią sprawiła, że oba kraje prowadziły ciągłą rozbudowę swoich flot, korzystając z wsparcia państw europejskich oraz Stanów Zjednoczonych. Wszystkie nowoczesne okręty wojenne zamawiano w renomowanych stoczniach w USA, Wielkiej Brytanii, Francji oraz w Niemczech.
Co ciekawe floty obu państw posiadały okręty budowane w tych samych stoczniach, często równolegle. Na początku lat 80-tych XIX wieku Chiny rozpoczęły zakrojony na szeroką skalę program rozbudowy floty. Zamówienia na nowe okręty wojenne popłynęły do Wielkiej Brytanii i Niemiec.
Najważniejszą flotą Cesarstwa Chin była Flota Beiyang. Według planów miała być jedną z największych w regionie. W 1888 roku, czyli w szczytowym momencie jej rozwoju, posiadała 25 okrętów wojennych. Wśród nich znajdowały się 2 pancerniki, 8 krążowników, 6 kanonierek, 4 torpedowce i kilka jednostek pomocniczych. Okręty powstały w różnych stoczniach, ale trzon floty stanowiły jednostki zbudowane w niemieckiej stoczni Vulcan w Szczecinie. Niestety szybki rozwój technologii budowy okrętów wojennych pod koniec XIX wieku sprawił, że jednostki te ustępowały okrętom japońskim, z którymi Flota Beiyang starła się w czasie wojny chińsko-japońskiej w latach 1894-1895.
Pancerniki typu Dingyuan
Trzon floty Beiyang stanowiły dwa pancerniki typu Dingyuan zbudowane w stoczni Vulcan w Szczecinie. Początkowo Chiny chciały zamówić okręty w Wielkiej Brytanii, ale ze względu na brytyjskie kontrakty z Japonią, rząd w Londynie nie wyraził zgody na podpisanie umowy. W związku z tym jedynym dostawcą okrętów mogły być Niemcy, ponieważ stosunki dyplomatyczne z Francją były zbyt napięte. Początkowo Chiny chciały zamówić aż 12 pancerników, ale duże koszty sprawiły, że zamówienie ograniczono do dwóch okrętów – Dingyuan i Zhenyuan będących nieco zmodyfikowanymi pancernikami typu Sachsen które powstały w stoczni Vulcan dla niemieckiej floty.
Okręty te uzbrojone były w 4 armaty kalibru 305 mm umieszczone w dwóch barbetach na prawej i lewej burcie okrętu. Barbety były nieco wysunięte na bok, dzięki czemu możliwe było prowadzenie ognia do przodu i do tyłu. Niemożliwe było jednak prowadzenie ognia z wszystkich dział w jednym kierunku. Taki układ uzbrojenia był dosyć popularnych w tym okresie, ale już pod koniec lat 80-tych floty wszystkich państw europejskich zaczęły od niego odchodzić na rzecz typowych wież działowych. Mimo to, w momencie zbudowania oba chińskie pancerniki były nowoczesnymi konstrukcjami.
Oba okręty miały po 93,9 m długości i wyporność 7670 ton. Napęd stanowiły dwa silniki parowe o mocy 7200 KM zapewniające prędkość maksymalną 15,4 węzła. Załogę stanowiło 363 marynarzy, a uzbrojenie okrętów składało się z 4 armat kalibru 305 mm w barbetach na burtach, 2 armat kalibru 150 mm na dziobie i rufie, 6 działek kalibru 37 mm i 3 wyrzutni torped. Opancerzenie okrętów było typowe dla ówczesnych pancerników i zapewniało dobrą ochronę przed większością ówczesnych dział. Burty chronił pancerz grubości 356 mm, pokład 76 mm, barbety 305 mm a mostek 203 mm. Niestety poza mostkiem, cała reszta nadbudówki nie była chroniona pancerzem.
Dingyuan
Pierwszym pancernikiem serii był Dingyuan. Stępkę pod okręt położono 31 marca 1881 roku. Wodowanie miało miejsce już 28 grudnia. Dłużej trwały prace wykończeniowe. Ze względu na trwającą w latach 1884-1885 wojnę chińsko-francuską, dostawę okrętu wstrzymano pod naciskiem francuskich władz. Pancernik dotarł do Chin dopiero po zakończeniu walk i wszedł do eksploatacji 29 października 1885 roku.
Koszt budowy okrętu wyniósł 6,2 mln marek. W momencie dostarczenia do Chin pancernik górowały pod każdym względem na okrętami japońskimi. Niestety przewaga w opancerzeniu i uzbrojeniu szybko zniknęła wraz z fatalnym wyszkoleniem chińskich załóg, korupcją oraz brakiem pomysłu na wykorzystanie okrętu.
Do wybuchu wojny chińsko-japońskiej w 1894 roku Dingyuan brał udział w nielicznych ćwiczeniach oraz…. licznych incydentach. Po wybuchu walk pancernik wziął udział w kilku potyczkach odnosząc liczne uszkodzenia głównie nieopancerzonej nadbudówki. 5 lutego 1895 roku w trakcie oblężenia Weihaiwei okręt został trafiony torpedą i poważnie uszkodzony przez japońskie okręty wojenne. Jego stan nie pozwalał na próbę przebicia się przez japońską blokadę, w związku z czym kapitan pancernika, Liu Buchan zdecydował się na jego zatopienie.
W trakcie walk w latach 1894-1895 wyszło na jaw wiele wad konstrukcyjnych okrętu, przede wszystkim niefortunne rozmieszczenie uzbrojenia, nie pozwalające na wykorzystanie całej siły ognia oraz brak opancerzenia nadbudówki. Największym problemem okrętu było jednak fatalne wyszkolenie załogi oraz korupcja, która doprowadziła do tego, że załoga często strzelała pociskami ćwiczebnymi z piaskiem zamiast materiału wybuchowego… W 2003 roku w Chinach zbudowano replikę pancernika. Koszt prac wyniósł około 6 mln dolarów. Obecnie wykorzystywany jest jako muzeum.
Zhenyuan
Drugim zamówionym pancernikiem był Zhenyuan. Stępkę pod okręt położono 1 marca 1882 roku. Wodowanie nastąpiło 28 listopada tego samego roku. Podobnie jak w przypadku Dingyuan, dostawę do Chin opóźniono ze względu na wojnę chińsko-francuską. Okręt wszedł do służby 1 marca 1885 roku. Aż do wybuchu wojny chińsko-japońskiej służba okrętu przebiegała identycznie jak w przypadku siostrzanego okrętu. Liczne awantury wszczynane przez załogę oraz korupcja wśród dowódców sprawiły, że stan okrętu i jego możliwości bojowe były kiepskie.
W trakcie wojny okręt wziął udział w bitwie u ujścia rzeki Yalu 17 września 1894 roku, w trakcie której doznał licznych uszkodzeń. Po remoncie powrócił do służby i trafił do Weihaiwei. Niestety w trakcie wchodzenia do portu uderzył o skałę i rozpruł kadłub. Aby nie doszło do zatonięcia, okręt osadzono na brzegu.
Oblężenie twierdzy sprawiło, że okrętu nie udało się wycofać i wyremontować. Bo zdobyciu portu Zhenyuan trafił w ręce Japończyków, którzy go wyremontowali i zmodernizowali, wprowadzając do służby jako Chin’en.
W 1901 roku okręt przezbrojono. Armaty kalibru 150 mm zastąpiono podwójnymi, szybkostrzelnymi armatami tego samego kalibru. Ponadto uzbrojenie pomocnicze zamieniono na 2 armaty 57 mm, 8 armat 47 mm i 2 armaty 37 mm. Zmiany w uzbrojeniu sprawiły, że okręt stał się cięższy i znacznie wolniejszy. Mimo modernizacji kotłów prędkość maksymalna spadła do 10,5 węzła.
27 maja 1903 roku doszło do eksplozji na jego pokładzie, w wyniku której zginęło 12 marynarzy. Wraz z wybuchem wojny rosyjsko-japońskiej ze względu na przestarzałą konstrukcję okręt przeniesiono do służby pomocniczej.
Chin’en brał udział w blokadzie Port Arthur oraz w bitwie pod Cuszimą. 12 grudnia 1905 roku okręt przeklasyfikowano na pancernik obrony wybrzeża, a w 1908 roku przekształcono go w okręt szkoleniowy. 1 kwietnia 1911 roku wycofano go z eksploatacji i wykorzystano jako cel dla artylerii. Mimo ostrzału okręt nie zatonął, w związku z czym zdecydowano się go zezłomować 6 kwietnia 1912 roku.
Inne chińskie okręty zbudowane w stoczni Vulcan
Oprócz wspomnianych pancerników, w stoczni Vulcan w szczecinie zbudowano kilka krążowników i torpedowców dla Chin. Okręty te w większości weszły w skład floty Beiyang.
Krążownik pancernopokładowy Jiyuan
Stępkę pod okręt położono 31 stycznia 1880 roku, wodowanie nastąpiło 2 listopada 1883 roku a do służby okręt wszedł 11 czerwca 1885 roku. Okręt miał 75 m długości i wyporność 2440 ton. Napęd stanowił silnik parowy o mocy 2800 KM.
Uzbrojenie okrętu składało się z 2 armat 210 mm, 1 armaty 150 mm, 4 armat 75 mm i 6 armat 47 mm oraz 4 wyrzutni torped. Pancerz okrętu miał 50-75 mm grubości. Załogę stanowiło 180 marynarzy. Prędkość maksymalna wynosiła 15 węzłów.
Okręt brał udział w kilku bitwach w trakcie wojny chińsko-japońskiej. Zdobyty przez Japończyków 15 marca 1895 roku wszedł do służby pod nową banderą i nazwą Saien. Okręt brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej i zatonął 30 listopada 1904 roku niedaleko Port Arthur.
Krążowniki Laiyuan i Jingyuan
Pod względem wielkości krążowniki Laiyuan i Jingyuan zajmowały drugie miejsce po pancernikach typu Dingyuan. Okręty miały 82,4 m długości i wyporność 2900 ton. Załogę stanowiło 270 marynarzy. Prędkość maksymalna wynosiła 16 węzłów. Uzbrojenie składało się z 2 armat kalibru 210 mm, 2 armat kalibru 150 mm i 4 wyrzutni torped. Pancerz miał grubość od 200 do 240 mm.
Stępkę pod Laiyuan położono 1 stycznia 1885 roku a wodowanie nastąpiło 25 marca 1887 roku. Do służby okręt wszedł 1 stycznia 1888 roku. Okręt brał aktywny udział w wojnie chińsko-japońskiej. W trakcie walk w zatoce Weihaiwei został storpedowany przez japoński okręt i zatonął 5 lutego 1895 roku.
Stępkę pod Jingyuan położono również 1 stycznia 1885 roku a wodowanie nastąpiło 3 stycznia 1887 roku. Do służby okręt wszedł 1 stycznia 1888 roku. Okręt zatonął w trakcie bitwy u ujścia rzeki Yalu, 17 września 1894 roku. Powodem zatonięcia była eksplozja okrętu, prawdopodobnie w wyniki trafienia w magazyn amunicji.
Inne okręty
W stoczni Vulcan zbudowano jeszcze kilka krążowników i torpedowców, jednakże ich losy są mniej znane. Wiadomo, że w połowie lat 90. XIX wieku powstały 3 krążowniki typu Hai Yung – Hai Yung, Hai Chou i Hai Chen. Miały one około 100 m długości i wyporność 2680 ton. Ich uzbrojenie składało się z 3 armat kalibru 150 mm, 8 armat kalibru 105 mm i 3 wyrzutni torped. Okręty mogły osiągać prędkość 19,5 węzła.
Wspomniane krążowniki przetrwały prawdopodobnie do 1937 roku (sic!), kiedy to zdecydowano się na ich wycofanie w związku z bardzo przestarzałą konstrukcją.
Chińskie okręty „made in Stettin”
Zbudowane w stoczni Vulcan w Szczecinie chińskie okręty wojenne były w swoim czasie bardzo nowoczesnymi jednostkami. Niestety pogrążone w chaosie, korupcji i problemach finansowych Chiny nie były w stanie wykorzystać ich potencjału.
Dodatkowym problemem był olbrzymi rozwój okrętów wojennych pod koniec XIX wieku, który sprawił, że wiele jednostek mimo nowatorskich projektów, w momencie wodowania było przestarzałych. O ile państwa europejskie mogły sobie pozwolić na liczne modernizacje takich jednostek i utrzymanie ich w linii przez dłuższy czas, pozbawione odpowiedniego przemysłu Chiny nie były w stanie dorównać Japonii.
