Chociaż za pierwszy opancerzony transporter piechoty radzieckiej armii niektórzy uznają BTR-40, pojazd ten był stosunkowo lekką konstrukcją, bardziej przeznaczoną do zadań rozpoznawczych, która szybko ustąpiła miejsca lepszym pojazdom. Pierwszym radzieckim masowo produkowanym i od początku zaprojektowanym z myślą o wykorzystaniu jako transporter opancerzony piechoty pojazdem był BTR-152.

Geneza

W ZSRR pierwsze prace nad kołowymi i półgąsienicowymi transporterami piechoty rozpoczęto pod koniec lat 30. Powstał wówczas m.in. prototypowy BA-22, który jednak nie nadawał się do wprowadzenia do służby. Podczas wojny kontynuowano prace nad podobnymi pojazdami, ale żaden nie wszedł do produkcji seryjnej. Co ciekawe, mimo dostępu do zarówno niemieckich jak i amerykańskich transporterów półgąsienicowych, w ZSRR nie skopiowano tych konstrukcji.

BA-22
BA-22

Dopiero pod koniec wojny powrócono do pomysłu opracowania dedykowanego transportera opancerzonego piechoty. Wojskowi nie byli jednak zgodni co do tego czy ma to być pojazd kołowy czy też półgąsienicowy. Z jednej strony doświadczenia wojenne wskazywały, że pojazdy półgąsienicowe są przydatne, z drugiej strony skomplikowanie ich konstrukcji sprawiało, że pojazdy kołowe wydawały się lepsze w roli masowego środka transportu dla żołnierzy. W związku z tym w 1946 roku zainicjowano dwa programy budowy pierwszego radzieckiego transportera opancerzonego piechoty.

Jeden z projektów zakładał opracowanie pojazdu półgąsienicowego opartego o podwozie ZIS-153, a drugi sześciokołowego pojazdu opartego o ZIS-151. Chociaż nie było zgody co do preferowanej konstrukcji, opóźnienia w pracach nad ZIS-153 sprawiły, że to pojazd kołowy stał się wiodącym projektem. Równolegle w ZSRR prowadzono prace nad lekkim transporterem opancerzonym BTR-40, chociaż projekt ten nie miał związku z pracami nad ZIS-151.

BTR-152
BTR-152

Pierwszy radziecki transporter opancerzony piechoty

Oficjalnie prace nad transporterem ZIS-151 ruszyły latem 1946 roku w zakładach ZIS w Moskwie. Zespół projektowy pod kierownictwem W skład zespołu konstrukcyjnego pod kierownictwem B. M. Fittermana,  weszli K. M. Androsow, A. P. Petrenko, W. F. Rodionow i P. P. Czerniejew. Wykorzystali oni doświadczenie z prób amerykańskich Half-Tracków i niemieckich transporterów opancerzonych i samochodów pancernych, jednak żadna z testowanych konstrukcji nie była wykorzystywana jako wzorzec. Zamiast tego zespół opracował całkowicie własną konstrukcję. Jako bazę wykorzystano podwozie trzyosiowej ciężarówki terenowej ZIS-151. Pojazd otrzymał oznaczenie Obiekt 140 i fabryczne ZIS-152.

Według założeń, nowy pojazd miał dysponować masą do 8,5 tony, przedziałem desantowym dla 15-20 żołnierzy, odkrytym z góry przedziałem desantowym, którego pancerz miał chronić przed ostrzałem z broni małokalibrowej. Konstruktorzy już na etapie wstępnych prac uznali, że silnik ZIS-120 zainstalowany w ciężarówce ZIS-151 wymaga podrasowania, aby zrekompensować wzrost masy pojazdu. Pierwsze prototypy nowego pojazdu były gotowe w lutym 1947 roku. Do końca 1948 roku zbudowano 12 kompletnych pojazdów i wysłano je na zakrojone na szeroką skalę testy. Te przebiegły pozytywnie i już 34 marca 1950 roku transporter został przyjęty do uzbrojenia radzieckiej armii pod oznaczeniem BTR-152.

BTR-152
BTR-152

Transporter miał 6,5 m długości i masę 8,6 tony. Napęd zapewniał sześciocylindrowy silnik ZiS-123 o mocy 110 KM, zapewniający prędkość maksymalną 75 km/h oraz zasięg 600 km. Opancerzenie kadłuba miało grubość 14 mm z przodu i 9 mm z boku oraz z tyłu. Kierowca i siedzący obok dowódca dysponowali niewielkim dachem, natomiast cały przedział bojowy był odkryty (w późniejszych wersjach opracowano zamknięty dach).

Uzbrojenie transportera składało się z jednego karabinu maszynowego kalibru 7,62 mm zamontowanego z przodu, pozbawionego osłon. Możliwe było jednak zamontowanie dwóch dodatkowych karabinów maszynowych po bokach przedziały transportowego lub przeniesienie głównego karabinu na inne punkty montażu. Przedział desantowy mieścił do 17 żołnierzy, którzy dysponowali prostymi ławkami od siedzenia oraz otworami strzelniczymi, jednak korzystanie z nich było utrudnione przez ciasnotę przedziału. Od początku zakładano, że BTR-152 będzie produkowany w bardzo dużych ilościach – przewidywano nawet 10 pojazdów dziennie, produkowanych przez dwie fabryki.

BTR-152
BTR-152

Rozwój i eksploatacja

Produkcja seryjna rozpoczęła się w lipcu 1950 roku i do końca roku powstało 600 pojazdów. Do końca 1955 roku zbudowano 4923 pojazdy. Do zakończenia produkcji w 1962 roku powstało zapewne 12 421 egzemplarze seryjne BTR-152 w kilku wersjach podstawowych oraz licznych wersjach specjalnych. Niektóre źródła podają jednak że powstać mogło nawet około 15 000 egzemplarzy. Dodatkowo nieznana liczba pojazdów tego typu powstała bez licencji w Chinach.

Krótko po rozpoczęciu produkcji seryjnej BTR-152 radzieckie władze… aresztowały głównego konstruktora B. M. Fittermana, a projekt przejął N. Orłow. Praktycznie równo z rozpoczęciem produkcji seryjnej prowadzono prace rozwojowe i modernizacyjne, ponieważ zespół projektowy wiedział, że pojazd wymaga dalszego dopracowania. Jedną z pierwszych ważnych wersji rozwojowych był BTR-152W wyposażony w system sterowania ciśnieniem w kołach. System ten zapożyczony z amerykańskich pojazdów, które ZSRR otrzymał podczas wojny znacząco pomagał w poruszaniu się w trudnym terenie. Próby pojazdu w tej wersji ruszyły w 1955 roku. Kolejną istotną modyfikacją było wprowadzenie zamkniętego przedziału desantowego. Oficjalnie powodem były straty BTR-ów-152 podczas interwencji na Węgrzech, jednak w praktyce związane to było z chęcią dostosowania pojazdów do operowania na atomowym polu walki.

BTR-152
BTR-152

Dzięki solidnemu podwoziu, BTR-152 idealnie nadawał się do przebudowany na pojazd specjalistyczny. W toku produkcji powstało więc wiele wersji specjalnych oraz modyfikacji, a wielu eksportowych użytkowników tych pojazdów opracowywało własne wersje. Z ważniejszych i ciekawszych wersji można wymienić:

  • BTR-152A z dwoma ciężkimi karabinami maszynowymi kalibru 14,5 mm albo z czterema (odpowiednio ZPTU-2 i ZPTU-4),
  • BTR-152B będący wozem dowodzenia i kierowaniem ognia artylerii,
  • BTR-152C z dodatkowym wyposażeniem komunikacyjnym,
  • BTR-152W którego konstrukcję oparto o podwozie ciężarówki ZiŁ-157, na podstawie którego opracowano podobne wersje jak w przypadku pierwotnego podwozia z ZIS151,
  • BTR-152W1 wyposażony w noktowizor, wyciągarkę i system pompowania kół,
  • BTR-152K z opancerzonym dachem nad przedziałem desantowym,
  • Type 56 – chińska kopia BTR-152,
  • SPW-152 – NRD-owskie oznaczenie, stosowane do BTR-ów-152 w różnych konfiguracjach,
  • oraz wiele nienazwanych modyfikacji, z dodatkowym uzbrojeniem albo wyposażeniem, m.in. jako pojazdy medyczne, ewakuacyjne, techniczne itp.
BTR-152
BTR-152

BTR-152 stał się podstawowym transporterem opancerzonym radzieckiej armii w latach 50. i 60., szybko trafiając również do innych państw Bloku Wschodniego (do Polski trafiło według różnych źródeł około 270-400 wozów). Wyeksportowano go m.in. na Kubę (gdzie prawdopodobnie pozostają cały czas w eksploatacji, do Etiopii, Korei Północnej (możliwe, że dalej pozostają w eksploatacji), Nikaragui, Syrii, Wietnamu (dalej w eksploatacji), Algierii, NRD (po połączeniu Niemiec pojazdy przejęła Bundeswehra, ale szybko wycofano je z eksploatacji), Egiptu, Węgier, Indii, Iranu, Iraku, Somalii i Rumunii. Jednym z ważniejszych użytkowników tego typu pojazdów był również Izrael, który zdobył ich wiele w trakcie walk z państwami arabskimi. Do dnia dzisiejszego kilkaset transporterów w różnych konfiguracjach pozostaje w eksplantacji w różnych armiach.

Swój chrzest bojowy BTR-152 przeszły na Węgrzech w 1956 roku i nie był on zbyt udany. Otwarty przedział desantowy okazał się fatalnym rozwiązaniem podczas walk w mieście. Dodatkowo problemem były mocno odsłonięte i narażone na ostrzał koła. Najwięcej pojazdów tego typu uczestniczyło w walkach na Bliskim Wschodzie i w Afryce. Wycofywane z eksploatacji zarówno w ZSRR jak i innych krajach pojazdy często trafiały na rynek wtórny i do państw trzeciego świata. Użytkownicy zagraniczni często modyfikowali posiadane pojazdy i to w istotny sposób. Co ciekawe, jedną z modyfikacji było instalowanie ciężkich działek przeciwlotniczych kalibru 23 mm, których w ZSRR nie chciano instalować z powodu zbyt wysokiej masy.

W latach 60. BTR-152 wykorzystywane w ZSRR zaczęto stopniowo zastępować nowymi, ośmiokołowymi transporterami BTR-60 (początkowo również z otwartym przedziałem desantowym, ale z czasem z w pełni zamkniętym kadłubem. Jednym z powodów odejścia od otwartych przedziałów desantowych była potrzeba zapewnienia załodze ochrony przed skutkami wykorzystania broni masowego rażenia. Pozostali zagraniczni użytkownicy tych pojazdów również stopniowo wycofywali je z jednostek liniowych.

W ZSRR BTR-152 pozostawały w eksploatacji w jednostkach rezerwowych do lat 80. Kilka sztuk wzięło udział w walkach w Afganistanie, jednak nie ma informacji czy były to pojazdy radzieckie czy afgańskie. Następnie egzemplarze w najlepszym stanie przeniesiono do magazynów mobilizacyjnych, jednak w latach 90. po upadku ZSRR zapewne wszystkie zezłomowano – nie ma informacji na ten temat.

W Polsce BTR-152 od początku traktowany był jako konstrukcja przejściowa i mało perspektywiczna. Wojsko Polskie dążyło do wprowadzenia do eksploatacji rodzimych konstrukcji – np. OT-64 SKOT.  W związku z tym nieliczne BTR-y wykorzystywane były głównie jako pojazdy specjalistyczne, które modernizowano według potrzeb.

SPW-152 (fot. LutzBruno/Wikimedia Commons)
SPW-152 (fot. LutzBruno/Wikimedia Commons)

Podsumowanie

BTR-152 miał istotny wpływ na rozwój radzieckiej armii po II wojnie światowej. Wraz z BTR-40 pozwolił na pełne zmechanizowane olbrzymiej armii ZSRR i licznych dywizji piechoty. Jak przystało na jeden z pierwszych pojazdów swojego typu, szybko ustąpił jednak miejsca lepszym konstrukcjom, ale mimo to pozostał w eksploatacji przez wiele lat w wersjach specjalistycznych.

Często dokonuje się porównania BTR-152 i BTR-40 jednak pojazdy te chociaż powstały w tym samym czasie nie mają ze sobą nic wspólnego i oba powstawały w innym celu. W niektórych publikacjach można spotkać się z opinią, że to BTR-40 był pierwszym radzieckim transporterem opancerzonym piechoty, jednak w praktyce był to bardziej pojazd rozpoznawczy niż transporter opancerzony. Dodatkowo większe podwozie BTR-152 dawało więcej możliwości jego dostosowania do różnych zadań.


Discover more from SmartAge.pl

Subscribe to get the latest posts sent to your email.

Wspieraj SmartAge.pl na Patronite
Udostępnij.