Czołgi piechoty Valentine Mk III były najliczniej produkowanymi brytyjskimi czołgami piechoty podczas II wojny światowej. W Wielkiej Brytanii i Kanadzie zbudowano w latach 1940-1944 aż 8275 pojazdów tego typu w kilkunastu różnych wersjach.
Od zera do produkcji seryjnej bez prototypów
W 1938 roku w zakładach Vickers Armstrong rozwijano produkcję nowych czołgów krążowniczych serii A9 i A10, a także czołgi piechoty A11. O ile pierwsze pojazdy były szybkie, dysponowały bardzo słabym opancerzeniem, natomiast A11 na odwrót, posiadał znakomite opancerzenie jak na tak mały pojazd, ale słabe osiągi. W związku z tym inżynierowie Vickersa rozpoczęli na własną rękę prace nad czołgiem łączącym cechy czołgu piechoty i krążowniczego.
Jako bazę wykorzystano podwozie czołgu A10, które było już dobrze przetestowane, ale zabudowano na nim całkowicie nowy kadłub z wieżą mieszczącą armatę kalibru 40 mm. Projekt czołgu zaprezentowano War Office 10 lutego 1938 roku (prawdopodobnie dlatego czołg otrzymał nazwę Valentine, ponieważ 14 lutego obchodzony jest dzień Św. Walentego). Zyskał on ogólną akceptację i został skierowany do dalszych prac. W kwietniu 1939 roku po dopracowaniu projektu, brytyjska armia zamówiła pierwszą partię nowych czołgów, które otrzymały oznaczenie Valentine Mk III. Co istotne, nie powstał do tego czasu żaden prototyp nowego czołgu.
Dopiero w maju 1940 roku pierwsze czołgi zjechały z taśm montażowych i zostały skierowane na próby. Chociaż wykryto pewne wady, duże straty Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego we Francji sprawiły, że Valentine trafił do produkcji seryjnej, a wszelkie poprawki miały być nanoszone w trakcie produkcji. Od początku produkcja czołgów rozdzielona była między zakłady Vickers Armstrong, Metropolitan-Cammel, Birmingham Carriage & Wagon oraz kanadyjskie zakłady Canadian Pacyfic.
Do 1944 roku gdy ostatecznie zakończono produkcję, powstało łącznie 8275 czołgów we wszystkich wersjach – 6855 w Wielkiej Brytanii i 1420 w Kanadzie. Większość czołgów wyprodukowanych w Kanadzie trafiła do ZSRR (łącznie w ramach lend-lease Rosjanie otrzymali 2394 czołgi tego typu). Początkowo czołgi Valentine trafiały do jednostek pancernych, którym brakowało czołgów szybkich. Dopiero z czasem, gdy produkcja innych wozów zaczęła nadążać za stratami, czołgi Valentine zaczęły trafiać wyłącznie do jednostek czołgów piechoty.
Konstrukcja
Valentine miał początkowo nitowaną konstrukcję kadłuba, z czasem zamienioną na spawaną. Czołg miał 5,4 m długości, 2,6 m szerokości i 2,2 m wysokości, a masa własna wynosiła około 16 ton w zależności od wersji. Napęd stanowił początkowo silnik benzynowy AEC A189 o pojemności 9,6 litra, zamieniony później na silnik diesla AEC A190 oraz GMC 6004. Prędkość maksymalna wynosiła 24 km/h na drogach. Pancerz miał grubość od 8 do 65 mm. Uzbrojenie składało się z armaty kalibru 40 mm (wersje od Mk I do VII) lub armaty kalibru 57 mm (wersje Mk VIII do X). Wersja Mk XI otrzymała jednak armatę kalibru 75 mm, a wersja Mk IIICS haubicę kalibru 76,2 mm. Dodatkowe uzbrojenie stanowił karabin maszynowy BESA kalibru 7,92 mm. Załoga liczyła 3 żołnierzy (w wersjach Mk III i V 4 żołnierzy).
Eksploatacja
W pierwszej kolejności czołgi Valentine trafiły do oddziałów walczących w Afryce Północnej, gdzie spisywały się bardzo dobrze. Żołnierze cenili je za niezawodność i ogólnie małe gabaryty, ale krytykowali dwuosobową wieżę. Z czasem armata kalibru 40 mm stała się za słaba, w związku z czym wprowadzono wersję z armatą kalibru 57 mm, która pozostawała w produkcji do 1944 roku.
Wraz z pojawianiem się coraz lepszych czołgów, czołgi Valentine stopniowo przechodziły do jednostek wsparcia i szkoleniowych. Wiele czołgów wykorzystano do zbudowania pojazdów specjalistycznych – od pojazdów inżynieryjnych po czołgi wsparcia ogniowego, miotacze ognia, pojazdy transportowe i pływające. Pod koniec wojny Alianci wykorzystywali raczej tylko wersje specjalistyczne tych czołgów. Inaczej wyglądała historia czołgów przekazanych ZSRR. Rosyjskie Valentine wykorzystywano bojowo w jednostkach pancernych do końca II wojny światowej. Po wojnie większość czołgów Valentine szybko trafiła na złom, jednak pewna ich liczba pozostałą w eksploatacji w Egipcie, Iranie, Portugalii i Turcji.
Najważniejsze wersje czołgu Valentine Mk III:
- Valentine I/II – pierwsze wersje produkcyjne różniące się silnikiem,
- Valentine III – wersja z powiększoną wieżą, mieszczącą dodatkowego członka załogi,
- Valentine IIICS – wersja wsparcia piechoty z haubicą kalibru 76,2 mm, pozostawała w eksploatacji w Wielkiej Brytanii aż do lat 50.,
- Valentine IV – wersja z amerykańskim silnikiem GMC 6004 i amerykańską przekładnią,
- Valentine V – wersja III z amerykańskim silnikiem i przekładnią,
- Valentine VI/VII – kanadyjskie odmiany wersji III,
- Valentine IX – wersja V z działem kalibru 57 mm i drobnymi zmianami w wyposażeniu oraz silniku,
- Valentine X – wersja z spawanym kadłubem i mocniejszym silnikiem,
- Valentine XI – ostatnia wersja produkcyjna z armatą OQF 75 mm i mocniejszym silnikiem, wykorzystywana jako czołg dowodzenia,
- Valentine Scorpion II – trał przeciwminowy pozbawiony wieży,
- Valentine Bridgelayer – czołg z rozkładanym mostem zamiast wieży,
- Bishop – samobieżna armatohaubica wykorzystująca podwozie czołgu Valentine,
- Archer – niszczyciel czołgów wykorzystujący podwozie czołgu Valentine,
Podsumowanie
Czołgi typu Valentine był najliczniej produkowanymi brytyjskimi czołgami piechoty. Chociaż pojazdy te był stosunkowo lekko uzbrojone a ich pancerz w porównaniu do czołgów A12 Matilda II był słabszy, niezawodność i łatwość eksploatacji sprawiały, że czołgi te z powodzeniem wykorzystywano w pierwszych latach II wojny światowej.
Sprawdzone i dobrze przetestowane podwozie tych czołgów wykorzystywane było do budowy licznych pojazdów specjalistycznych, z których wiele służyło w brytyjskiej armii jeszcze długo po zakończeniu wojny i wycofaniu czołgów w wersjach bojowych.
