Bristol Belvedere – jedyny brytyjski dwuwirnikowy śmigłowiec wojskowy

Pionierami w dziedzinie budowy śmigłowców dwuwirnikowych były zakłady Boinga i Piaseckiego. Pojedyncze projekty podobnych maszyn powstawały w innych firmach oraz poza USA. W Wielkiej Brytanii w latach 50. za sprawą Raoula Hafner powstał jedyny, produkowany seryjnie dwuwirnikowy śmigłowiec wojskowy Bristol Belvedere.

Historia maszyny związana jest z projektem śmigłowca Bristol Type 173, który wzbił się w powietrze 3 stycznia 1952 roku. Projekt ten mimo zbudowania 5 prototypów nie był kontynuowany i do produkcji seryjnej nie doszło. W 1956 roku prace nad Type 173 przerwano. W związku z tym zakłady Bristola skupiły się na pracach nad prototypowymi śmigłowcami Type 191 i Type 193 dla Royal Navy i Royal Canadian Navy. Również i te projekty skasowano, ale brytyjski RAF zainteresował się projektem Type 192, będącym kolejną wersją wspomnianych maszyn.

Maszyna wykorzystywała podzespoły śmigłowca Type 191. Wykorzystano częściowo ukończone prototypy, oraz doświadczenie z prac nad wcześniejszymi maszynami, aby przyśpieszyć budowę prototypu nowej wersji. Maszyna otrzymała oznaczenie Bristol Type 192 Belvedere. Pod względem zakładanych możliwości, śmigłowiec miał być maszyną transportową jak i bojową, przystosowaną do zwalczania okrętów podwodnych.

Pierwszy prototyp oblatano 5 lipca 1958 roku. Po serii prób, w trakcie których stopniowo dopracowywano wyposażenie maszyn, RAF zamówił 26 egzemplarzy seryjnych, przy czym maszyny były od początku przystosowane do prowadzenia działań dla Royal Navy. Śmigłowce trafiły do jednostek liniowych i wykorzystywane były krótko, bo tylko do 1969 roku. W tym czasie wykorzystano je w działaniach bojowych podczas konfliktu adeńskiego oraz w Borneo.

Belvedere spisywały się nieźle, ale ze względu na potrzebę ich dostosowania do prowadzenia działań na morzu, miały wiele niekoniecznie użytecznych rozwiązań. Dostęp do kokpitu z wnętrza kadłuba wymagał przejścia wąskim przejściem obok silnika, podwozie przednie było bardzo wysokie, aby umożliwić transport torped pod kadłubem, ale z drugiej strony utrudniało wchodzenie na pokład. Również udźwig pozostawiał wiele do życzenia, ponieważ przedział transportowy mieścił do 18 w pełni wyposażonych żołnierzy lub ładunek o masie 2700 kg, przy czym załadunek dobywał się przez boczne drzwi w kadłubie.

W toku prac nad projektem i samej eksploatacji opracowano kilka wersji maszyny, które nie weszły do produkcji seryjnej. Były to: Type 192C, wersja cywilna z miejscem dla 24 pasażerów, Type 194 z silnikami Gnome oraz wspomniane Type 191 i 193.

Perspektywa pozyskania nowocześniejszych amerykańskich Boeingów CH-47 Chinook oraz niska żywotność podzespołów (przewidywano, że Belvedere mógł wylatać 1600 godzin) sprawiły, że eksploatacja Belvederów straciła sens. W związku z tym już w 1969 roku maszyny te wycofano ze służby. Minęło jednak dużo czasu zanim Chinooki weszły do służby w brytyjskim lotnictwie. Do naszych czasów przetrwały 4 Belvedery

Bristol Belvedere miał 16,5 m długości, a maksymalna masa startowa wynosiła 8618 kg. Napęd stanowiły dwa silniki Napier Gazelle o mocy 1465 KM każdy, zapewniające prędkość maksymalną 222 km/h i zasięg 740 km. Śmigłowiec mógł zabierać na pokład 19 w pełni wyposażonych żołnierzy lub 12 rannych na noszach, 2 siedzących oraz personel medyczny albo ładunek o masie 2700 kg.