Autorskie prawo majątkowe i autorskie prawa osobiste

Autor tworząc utwór uzyskuje pewne prawa chroniące stworzone przez niego treści. Każdy ma prawo do ochrony swojej twórczości i czerpania z niej korzyści. Nie można przyzwolić na kradzież i wykorzystywania treści bez zgody autora, a co więcej przypisywania sobie autorstwa cudzego dzieła. Dlatego też Polskie prawo wyróżnia osobiste oraz majątkowe prawa autorskie. W nauce prawa wyróżnia się trzy modele ochrony praw autorskich.

Modele prawa autorskiego

Pierwszym modelem jest model francuski, którym charakteryzuje się dualizmem praw autorskich przez ich rozróżnienia na osobiste oraz majątkowe. W modelu tym dopuszczalna jest sytuacja, kiedy prawa te przysługiwać będą różnym osobom.

Drugim z nich jest model germański, zwany także monistycznym, który zakłada, iż prawa osobiste i majątkowe tworzą jedno prawo podmiotowe, które jest ograniczone czasowo.

Trzeci model, zwany modelem copyright, koncentruje się wokół uprawnień majątkowych autora i popularny jest w państwach, w których obowiązuje system common .

Autorskie prawa osobiste

Polski ustawodawca przyjął koncepcję modelu francuskiego rozdzielając prawa majątkowe oraz prawa osobiste. Autorskie prawa osobiste są to prawa, które przysługują twórcy z tytułu, iż to właśnie on stworzył dzieło. Podkreślenia wymaga fakt, iż w przeciwieństwie do dóbr osobistych czy innych chronionych prawnie dóbr nie gasną one z chwilą śmierci autora. Nawet po śmierci twórcy autorskie prawa osobiste mogą być dochodzone przez jego rodzinę lub organizację chroniącą prawa artystów i wykonawców.

Treść osobistych praw autorskich, zgodnie z art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz. U. z 2006 r., nr 90, poz. 631 z późn. zm.) koncentruje się wokół autorstwa utworu;  oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem i udostępniania go anonimowo; nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, a także decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności i  nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Nikt nie może podawać się za autora tekstu i korzystać ze związanych z tym uprawnień. Tylko faktyczny autor ma prawo do zmiany treści czy formy utworu i to jego wizja w tym względzie jest wiążąca.

Autorskie prawa majątkowe

Autorskie prawa majątkowe mają na celu chronić majątkowe interesy twórcy, gdyż to jemu i tylko jemu, co do zasady przysługują profity związane z wykorzystywaniem stworzonego utworu. W odróżnieniu od praw osobistych, prawa majątkowe są ograniczone czasowo i okres ochrony wynosi 70 lat od dnia jego publikacji lub rozpowszechnienia. Polskie prawo odwołuje się do modelu własnościowego, gdyż podobnie jak z prawem własności, ustawa nie definiuje w sposób wyraźny treści tego prawa. Zakłada się, iż twórcy przysługuje każdy sposób wykorzystywania utworu, który nie został w ustawie wyłączony.

W odróżnieniu od praw osobistych prawa majątkowe są zbywalne i dziedziczne, dlatego mogą być przedmiotem obrotu i przynosić autorowi dzieła dochody z tytułu wykorzystywania jego utworu przez inne osoby.

Nie ulega wątpliwości, iż stworzenia dzieła jest procesem twórczym wymagającym od autora wielkiego nakładu. Prawo ma za zadanie ten wysiłek chronić i umożliwiać twórcy rozporządzanie swoim utworem według swojego uznania.