Zbudowane na początku XX wieku pancerniki typu Habsburg były pierwszymi nowoczesnymi, pełnomorskimi pre-dreadnoughtami należącymi do floty Austro-Węgier (niem. k.u.k. Kriegsmarine). Mimo przemyślanej i dobrze zaplanowanej konstrukcji, okręty te nie miały zbyt aktywnej kariery i nie brały udziału w większych operacjach podczas I wojny światowej.
Geneza
W 1866 roku miała miejsce bitwa pod Lissą. Starcie to miało olbrzymi wpływ na dalszy rozwój okrętów wojennych na całym świecie. Chociaż formalnie bitwa nie została rozstrzygnięta, wykazała, że przyszłość flot należy do opancerzonych okrętów wojennych, zdolnych wytrzymać ostrzał. Kolejnym, aczkolwiek błędnym, wnioskiem było uznanie taranowania za istotny sposób zwalczania innych okrętów pancernych.
Rok po bitwie Austria stała się częścią Austro-Węgier. Władze nowego kraju szybko uznały, że dalszy rozwój dużej floty okrętów liniowych nie jest potrzebny, ponieważ dotychczasowy wróg – Włochy, nie stanowiły już zagrożenia. W związku z tym przez kolejne lata, gdy na całym świecie rozpędzała się rewolucja w budownictwie okrętowym, w Austro-Węgrzech nie podejmowano prac nad dużymi i nowatorskimi okrętami wojennymi. Dopiero w 1895 roku wprowadzono do służby pierwszy z trzech pancerników obrony wybrzeża typu Monarch, który posiadał zamknięte wieże działowe. Nie były to jednak jednostki pełnomorskie.
Sytuacja uległa zmianie dopiero w 1897 roku, kiedy to nowym dowódcą floty został admirał Hermann von Spaun. Był on zarówno zwolennikiem posiadania przez Austro-Węgry silnej floty jak i miał dobre relacje z arcyksięciem Franciszkiem Ferdynandem, który również popierał rozbudowę floty. Istotnym wydarzeniem, które zmobilizowało dowództwo floty do działania była wojna amerykańsko-hiszpańska w 1898 roku. Stoczono w jej trackie dwie bitwy morskie, które wykazały, że nowoczesna i dobrze dowodzona flota ma istotny wpływ na zabezpieczenie zamorskich interesów kraju.
W związku z tym admirał von Spaun przygotował plan rozbudowy k.u.k. Kriegsmarine o m.in. 9 nowych pancerników (oprócz już posiadanych trzech przybrzeżnych jednostek typu Monarch). Pierwszymi nowymi okrętami liniowymi miały być trzy pancerniki typu Habsburg. Zakładano, że będą to okręty pełnomorskie, jednak z powodu ograniczonego budżetu zredukowano ich uzbrojenie oraz rozmiary. Również tempo budowy musiało być ograniczone do jednego okrętu rocznie z powodu niewystarczających funduszy (równolegle budowano również inne typy okrętów).
Pancerniki typu Habsburg
Budowę pancerników zlecono stoczni Stabilimento Tecnico Triestino w Trieście. Stępkę pod pierwszy okręt – SMS Habsburg położono 13 marca 1899 roku, a po drugi – SMS Árpád 10 czerwca 1899 roku. Budowę trzeciej jednostki, SMS Babenberg rozpoczęto dopiero 19 stycznia 1901 roku. Okręty wodowano odpowiednio 9 września 1900 roku, 11 września 1901 roku i 4 października 1902 roku, a do służby wchodziły 31 grudnia 1902 roku, 15 czerwca 1903 roku i 15 kwietnia 1904 roku.
Wszystkie trzy okręty miały dokładnie takie same parametry. Pancerniki miały długość 114 m i wyporność całkowitą 8965 ton. Napęd stanowiły dwa silniki parowe o mocy 15 000 ihp, a prędkość maksymalna wynosiła 19,6 węzła. Pancerz miał grubość 180-220 mm w pasie burtowym, 210-280 mm na wieżach i 150 mm na mostku. Uzbrojenie składało się z 3 armat kalibru 240 mm umieszczonych w wieży na dziobie (dwie armaty) i rufie (jedna armata). Dodatkowo uzbrojono je w 12 dział kalibru 150 mm, 10 dział kalibru 66 mm, 8 dział kalibru 47 mm oraz 2 wyrzutnie torped kalibru 450 mm. Załoga liczyła 638 oficerów i marynarzy. Mimo małych rozmiarów, okręty miały nowoczesne wyposażenie, w tym oświetlenie elektryczne oraz łazienki z prysznicami dla załogi.
Eksploatacja
Pancerniki typu Habsburg w momencie wejścia do służby były najnowocześniejszymi okrętami we flocie Austro-Węgier. Równocześnie ze względu na swoje niewielkie rozmiary ustępowały pod wieloma względami podobnym konstrukcjom z innych krajów. Nie było to jednak dużym problemem, ponieważ według założeń, pancerniki miały jedynie ochraniać szlaki komunikacyjne oraz wybrzeże, a nie prowadzić działania przeciwko innym flotom.
Początkowo okręty zastąpiły wcześniejsze pancerniki typu Monarch w roli głównych okrętów liniowych floty. Oddelegowano je więc do intensywnych rejsów szkoleniowych, w trakcie których załogi nabierały doświadczenia w obsłudze nowocześniejszych okrętów niż dotychczasowe jednostki. W 1906 roku wraz z wejściem do służby pierwszych okrętów typu Erzherzog Karl, pancerniki typu Habsburg zaczęto jednak przenosić do drugorzędnych ról.
Po wybuchu I wojny światowej austro-węgierskie pancerniki wspierały działania niemieckich okrętów SMS Goeben i SMS Breslau. Następnie wykorzystywano je do ostrzału włoskiego miasta Ancona 23 maja 1915 roku. Była to jedyna operacja bojowa wszystkich trzech okrętów. Następnie skierowano je do portu i oddelegowano do ochrony baz morskich. Jedną z przyczyn takiej decyzji były problemy z dostawami węgla oraz ogólnie brak odpowiednich celów dla już przestarzałych pancerników.
Pod koniec wojny wszystkie trzy okręty wycofano z eksploatacji, aby zwolnić załogi, potrzebne na innych jednostkach, głównie okrętach podwodnych. Wycofane z uzbrojenia pancerniki typu Habsburg zostały po wojnie przekazane Wielkiej Brytanii, ale już w 1921 roku zezłomowano je we Włoszech.
Podsumowanie
Pancerniki typu Habsburg były pierwszymi nowoczesnymi austro-węgierskimi pełnomorskimi pancernikami. Zaprojektowano je z uwzględnieniem dużych ograniczeń finansowych, ale mimo to był całkiem udanymi jednostkami. Szybki rozwój okrętów wojennych na początku XX wieku sprawił jednak, że po kilku latach od wejścia do służby okręty te stały się przestarzałe i zaczęły ustępować nowym pancernikom innych flot.
Ich wojenna kariera była w związku z tym bardzo krótka i mało efektowna. Oddelegowane do zadań pomocniczych i ochrony baz pancerniki nie brały udziału w działaniach bojowych i ostatecznie zostały wycofane ze służby w trakcie wojny tylko po to, aby po jej zakończeniu trafić na złom.
