Podczas II wojny światowej w Wielkiej Brytanii funkcjonował podział na czołgi piechoty i czołgi szybkie. Te pierwsze były z natury duże, dobrze opancerzone i powolne, aby dotrzymać kroku piechocie. Czołgi szybkie były natomiast lżejsze i szybsze, dzięki czemu mogły prowadzić działania manewrowe, ale kosztem pancerza. To właśnie z tych pojazdów wywodzą się współczesne czołgi podstawowe. Zanim jednak powstał pierwszy brytyjski MBT, zbudowano czołg A34 Comet.
Geneza
Brytyjskie oddziały pancerne w czasie II wojny światowej wykorzystywały głównie czołgi piechoty własnej konstrukcji, oraz amerykańskie Shermany w roli czołgów szybkich. Ich uzupełnieniem były produkowane przez Brytyjczyków czołgi szybkie typu Cromwell. Pojazdy te miały jednak wadę w postaci słabego uzbrojenia składającego się z armaty kalibru 75 mm.
W 1943 roku armata ta była już całkowicie nieskuteczna przeciwko najnowszym czołgom niemieckim. Znacznie lepiej wypadała potężna przeciwczołgowa armata kalibru 76,2 mm (17 pdr). Niestety jej rozmiary sprawiały, że można ją było zamontować jedynie w specjalnie zmodyfikowanej wieży Shermanów. Tak powstały najpotężniejsze wersje tego czołgu nazywane Sherman Firefly.
Brytyjskie dowództwo chciało jednak wprowadzić do eksploatacji pojazdy własnej produkcji wyposażone w takie armaty. W 1943 roku rozpoczęto więc prace nad dwoma pojazdami przystosowanymi do przenoszenia armat kalibru 76,2 mm – A30 Challenger i A34 Comet.
Oba pojazdy miały się wywodzić bezpośrednio z najlepszego posiadanego przez Brytyjczyków czołgu – czyli Cromwella. Challenger powstał poprzez sporą przebudowę podwozia, które powiększono. Czołg otrzymał olbrzymią wieżę, która mieściła potężną armatę. Niestety pojazd ten miał znacznie gorsze osiągi niż przewidywano, więc jego produkcja ograniczyła się do około 200 egzemplarzy.
Doświadczenia z prac nad czołgiem A30 sprawiły, że konstruktorzy z zakładów Leyland Motors postanowili inaczej podejść do projektu czołgu szybkiego A34.
A34 – ostatni czołg szybki Wielkiej Brytanii
Prace nad czołgiem A34 rozpoczęły się na przełomie października i listopada 1943 roku. Konstruktorzy zgodnie z zamówienie brytyjskiej armii wykorzystali jako bazę podwozie czołgu typu Cromwell. Zmianie uległo jednak na tyle dużo elementów, że nowy czołg chociaż wyglądał podobnie, wykorzystywał zaledwie 40% komponentów Cromwella.
Kadłub A34 otrzymał nowy, większy pierścień wieży o średnicy 1626 mm, a kadłub wykonano z płyt spawanych a nie nitowanych jak w przypadku wcześniejszych pojazdów. Powodem zmiany konstrukcji były wnioski wyciągnięte z eksploatacji czołgów z nitowanymi kadłubami (jak łatwo się domyśleć, w momencie trafienia, nity odskakiwały i często raniły, a nawet zabijały załogę we wnętrzu czołgu).
Nowa konstrukcja kadłuba sprawiła, że czołg miał nieco grubszy pancerz, chociaż w praktyce nie przewidywano zmian w opancerzeniu. Zmianie uległo również podwozie, które przystosowano do szerszych gąsienic (457 mm), które poprawiały mobilność pojazdu w trudnym terenie.
Nowa wieża również wykonana była z płyt walcowanych i spawanych a nie nitowanych. Jarzmo armaty było jednak odlewane. Była ona na tyle duża, aby pomieścić większą armatę kalibru 76,2 mm. Konstruktorzy postanowili jednak i w tym miejscu dokonać zmian.
Czołg otrzymał armatę QF 77 zamiast QF 17 pdr. Oba działa różniły się długością lufy (QF 77 miała długość 50 kalibrów, a QF 17 pdr 55 kalibrów) oraz wykorzystywaną amunicją. Pociski do armaty QF 77 miały krótsze łuski, dzięki czemu możliwe było zwiększenie zapasu amunicji w czołgu (do 61 pocisków)
Niestety zmiana armaty pociągnęła za sobą również pogorszenie parametrów i przebijalności działa. Mimo to jego skuteczność i tak znacznie przewyższała armaty kalibru 75 mm. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na nazewnictwo obu armat. Chociaż obie mają kaliber 76,2 mm, ze względu na wykorzystanie innej amunicji, armatę z Cometa określa się jako mająca kaliber 77 mm. Miało to pomóc jednostkom logistycznym w odpowiednim zaopatrywaniu jednostek.
Prace nad Cometem zakończono w lutym 1944 roku. Zbudowano wówczas jedną drewnianą makietę, 4 czołgi „żelazne” – czyli nieopancerzone, a w kolejnych miesiącach przygotowano serię 20 czołgów przedprodukcyjnych. Po raz pierwszy brytyjskie dowództwo zdecydowało się na zamówienie serii próbnej czołgów i przetestowaniu ich przed rozpoczęciem właściwej produkcji.
Testy okazały się bardzo udane, w związku z czym zakłady Leyland otrzymały zamówienie na około 2000 czołgów A34 Comet. Produkcja ruszyła dopiero w połowie roku, a pierwsze gotowe czołgi trafiły do jednostek we wrześniu 1944 roku. Pierwszych 31 pojazdów wysłano do jednostek walczących w Europie w grudniu 1944 roku (oficjalnie 29 Brygada Pancerna wchodząca w skład 11 Dywizji Pancernej przejęła pierwsze czołgi 1 grudnia).
Trafiły one do pododdziałów 11 Dywizji Pancernej walczącej w północnych Niemczech. Ze względu na zmianę charakteru walk i coraz rzadsze starcia między czołgami, Comety nie miały okazji do pokazania się w walce. Mimo to załogi były z nich zadowolone. Według niepotwierdzonych informacji kilkanaście takich czołgów trafiło w 1945 roku do polskiej 1 Dywizji Pancernej jako uzupełnienie strat.
Wraz z zakończeniem wojny anulowano zamówienie na produkcję Cometów, która zakończyła się po zbudowaniu 1186 pojazdów. W okresie powojennym czołgi te trafiły głównie do jednostek stacjonujących w Niemczech i w Hong Kongu. Z czasem zaczęto je jednak zastępować wprowadzanymi do eksploatacji czołgami uniwersalnymi typu A41 Centurion.
Kilka Cometów trafiło na początku lat 50. do Korei wraz z brytyjskimi oddziałami biorącymi udział w konflikcie. Ostatecznie ze służby Comety zaczęto wycofywać w latach 50. W 1957 wycofano je z jednostek w Niemczech, a w 1959 również w Hong Kongu. Większość z nich zezłomowano na miejscu. W kolejnych latach pozostałe czołgi wykorzystywano jako pojazdy treningowe, aż do 1969 roku.
Po wycofaniu z eksploatacji większość Cometów zezłomowano, część wykorzystano jako cele na poligonach, a kilkadziesiąt sprzedano. Wśród odbiorców zagranicznych znalazła się Republika Południowej Afryki (26 czołgów kupionych za 520 000 funtów) która wykorzystywała je przez kilkanaście lat, Finlandia (łącznie 81 czołgów kupionych w dwóch partiach, w tym część za zaledwie 2500 funtów od czołgu) wykorzystywanych do lat 70., Irlandia (8 czołgów kupionych za 176 000 funtów), Birma (25 albo 26 czołgów wykorzystywanych aż do 1995 roku) oraz Kuba (15 czołgów).
W latach 60. wśród potencjalnych nabywców Cometów znalazła się Libia, która ostatecznie kupiła Centuriony.
Dane taktyczno-techniczne
Czołgi typu A34 Comet powstały na bazie czołgów szybkich A27 Cromwell. Pojazdy te miały 40% wspólnych części. Comety różniły się od poprzedników większą wieżą mieszczącą armatę kalibru 76,2 mm, oraz spawanym pancerzem zamiast nitowanego. Mimo większej masy pojazdy te były stosunkowo szybkie i dobrze radziły sobie w terenie.
Czołgi te miały tradycyjny układ konstrukcyjny. Z przody znajdował się przedział kierowania w którym swoje stanowisko miał kierowca i strzelec kadłubowego karabinu maszynowego. W trzyosobowej wieży znajdowała się radiostacja.
Z planowanej produkcji 2000 czołgów powstało 1186 pojazdów. Wyróżnić można dwa warianty czołgu A34 – produkcji wojennej i powojennej, różniące się konstrukcją wydechu. W okresie powojennym niewielką część pojazdów tego typu przebudowano na pojazdy inżynieryjne.
| Wymiary | długość: 6,55 m, szerokość: 3,04 m, wysokość: 2,67 m |
| Waga | 32,7 t |
| Napęd | 12 cylindrowy silnik benzynowy Rolls-Royce Meteor Mark III o mocy 600 KM |
| Osiągi | prędkość maksymalna 52 km/h |
| Zasięg | 198-250 km |
| Uzbrojenie | armata QF 77 kalibru 76,2 mm, 2x km Besa kalibru 7,92 mm |
| Opancerzenie | Kadłub: przód: 74 mm, bok: 57 mm, tył: 32 mm. Wieża: przód: 102 mm, bok i tył: 57 mm |
| Załoga | 5 żołnierzy |
| Produkcja | 1186 egzemplarzy |
Prototypy
W latach 60. jeden czołg typu Comet przebudowano na niszczyciel czołgów FV4401 Contentious. Pojazd ten pozbawiony wieży wyposażono w armatę kalibru 84 mm (QF 20). Z czasem prototyp przezbrojono w armatę L7 kalibru 105 mm.
Zbudowano prawdopodobnie tylko jeden prototyp, który przechodził w czasie prób liczne przebudowy i modyfikacje. Pojazd miał być wykorzystywany przez oddziały powietrznodesantowe. W wyniku przeprowadzonych testów pojazd nie zyskał aprobaty wojska i nie podjęto produkcji seryjnej. Obecnie prototyp znajduje się w muzeum w Bovingotn.
Inny prototyp zbudowany na podwoziu Cometa to COMRES 75. Czołg ten zamiast wieży miał zamontowaną automatycznie ładowaną armatę kalibru 83,8 mm.
Pradziadek czołgów podstawowych
Czołg szybki A34 Comet powstał jako dalekie rozwinięcie czołgów typu Cromwell. Mimo to ze względu na jego specyficzną konstrukcję oraz ogólną konfigurację można śmiało powiedzieć, że był to pierwowzór późniejszych czołgów podstawowych.
Następca Cometa – A41 Centurion powstawał praktycznie równolegle z A34 ale był stosownie modyfikowany wraz z pojawieniem się pierwszych wniosków z produkcji i eksploatacji Cometów. Czołgi te pojawiły się zbyt późno, aby wpłynąć na przebieg walk, przez co wielu historyków zapomina o nich i o tym, że oba czołgi powstały podczas II wojny światowej.
Można śmiało powiedzieć, że były to najlepsze brytyjskie czołgi, które wzięły udział w walkach (znacznie lepszy Centurion pojawił się w Europie krótko po zakończeniu walk). Mimo to musiał szybko ustąpić miejsca znacznie lepszym czołgom podstawowym (lub uniwersalnym, jak nazywano czołgi podstawowe w Wielkiej Brytanii przez wiele lat).
