Rosyjskie atomowe lodołamacze

Reaktory atomowe nie przyjęły się jako napęd jednostek nawodnych. Powstało tylko kilka okrętów wojennych z takim napędem (nie licząc okrętów podwodnych), oraz pojedyncze jednostki cywilne (w większości należące jednak do państwowych firm). Najliczniejszymi, nie-wojskowymi statkami o napędzie nuklearnym są budowane w ZSRR, a później w Rosji lodołamacze typu Arktika i Tajmyr.

Geneza

Pierwszą jednostką pływającą, wyposażoną w napęd nuklearny był amerykański okręt podwodny USS Nautilius. Kilka lat po nim do służby wszedł pierwszy statek o napędzie nuklearnym – radziecki lodołamacz Lenin. Ostatecznie napęd nuklearny nie przyjął się jednak w jednostkach nawodnych, głównie z powodu kosztów budowy tego typu statków. Wyjątkiem są lodołamacze budowane w ZSRR i później w Rosji.

Na dalekiej północy Rosji, w rejonie koła podbiegunowego istnieje wiele miast i ośrodków przemysłowych, odpowiedzialnych za wydobycie znajdujących się w tym rejonie surowców. Wydobyte surowce muszą być następnie transportowane drogą morską do innych miast w celu dalszego przetworzenia. Niestety wody Oceany Arktycznego, zwłaszcza Morza Barentsa, Morza Karskiego i okolicznych dużych rzek, zwłaszcza w okresie zimowym w wielu miejscach skute są lodem. Aby utrzymać tamtejsze szlaki wodne, potrzebne są więc liczne lodołamacze, zdolne do eskortowania, często pojedynczych statków.

Niestety wadą tradycyjnych lodołamaczy, napędzanych zwykle silnikami diesla, jest bardzo duże zużycie paliwa. W trakcie jednego rejsu w rejonie koła podbiegunowego statki te musiały kilkukrotnie uzupełniać paliwo. Dochodziło nawet do sytuacji, kiedy nie było możliwości dostarczenia paliwa do takiego lodołamacza, przez co jednostka, wraz z eskortowanymi statkami musiała czekać, aż lód stopnieje. Rozwiązaniem tego problemu było zbudowanie lodołamacza wyposażonego w reaktor atomowy.

Napęd nuklearny nie tylko pozwala na wygenerowanie znacznie większej mocy, dzięki czemu taki statek mógł być cięższy, co ułatwiało przebijanie się przez grube warstwy lodu, ale również nie wymagał tak częstych dostaw paliwa – paliwo w reaktorach w normalnej eksploatacji wymienia się co kilkanaście, do kilkudziesięciu lat.

W 1959 roku do służby wprowadzono pierwszy atomowy lodołamacz – Lenin. Jednostka mimo problemów z bezpieczeństwem eksploatacji, okazała się bardzo przydatna. Potężna siłownia zapewniała osiągi pozwalające na kruszenie grubego lodu i prowadzenie długich rejsów. Zdobyte podczas wielu lat eksploatacji doświadczenie pozwoliło natomiast na zaprojektowanie kolejnych, znacznie większych i potężniejszych lodołamaczy. Wszystkie nowe jednostki obecnie należą do firmy ROSAtom i tworzą tzw. Atomflot.

Pierwsze statki o napędzie atomowym

Lodołamacze typu Arktika

Pierwszymi następcami lodołamacza Lenin była licząca 6 jednostek seria jednostek typu Arktika. Budowę pierwszego statku z serii rozpoczęto 3 lipca 1971 roku. Obecnie w eksploatacji pozostają 3 jednostki tego typu – Sowiecki Sojuz, Jamal i 50 Let Pobiedy. Trzy najstarsze lodołamacze – Artkika, Sibir i Rossija wycofano ze służby. Wszystkie statki tego typu zbudowano w Stoczni Bałtyckiej w Petersburgu.

Lodołamacze typu Arktika mają 148 m długości, zanurzenie 11 m i wyporność 23 000 – 25 168 ton. Napęd stanowią dwa reaktory atomowe OK-900A o mocy 171 MW każdy, zasilające turbiny parowe. Prędkość maksymalna wynosi 20,6 węzła, autonomiczność około 7 miesięcy. Załoga liczy 189 osób. Każda z jednostek wyposażona jest w lądowisko dla helikopterów i hangar mieszczący jedną maszynę typu Mi-2, Mi-8 lub Ka-27. Statki posiadają podwójny kadłub – zewnętrzna warstwa ma grubość 48 mm, a wewnętrzna 25 mm. Wnętrze podzielono na 9 wodoszczelnych przedziałów. Lodołamacze typu Arktika mogą kruszyć lód grubości około 2,5 m.

Ze względu na czas trwania rejsów, jednostki wyposażono w liczne pomieszczenia socjalne, w tym dużą jadalnie, bibliotekę, salon rekreacyjny, salę szachową, kino na 100 miejsc, salę szkoleniową, basen i saunę. W toku eksploatacji lodołamacze wykorzystywano do prowadzenia konwojów i statków w rejonie koła podbiegunowego. Ze względu na swoją konstrukcję, często wykorzystywane są również jako statki transportowe i… turystyczne. Po odpowiednim zagospodarowaniu kabin, możliwe jest przewożenie 128 pasażerów.

Arktika

Pierwszym lodołamaczem serii był Arktika, wprowadzony do służby w 1975 roku. W 1977 roku Arktika dopłynęła na biegun północny. Przez krótki czas jednostka nosiła nazwę Leonid Breżniew, jednak w 1986 roku przywrócono jej oryginalną nazwę. W 2000 roku lodołamacz przez cały rok przebywał w morzu. W 2008 roku podjęto decyzję o wycofaniu statku z eksploatacji z powodu zużycia i nieopłacalności dalszych remontów – początkowo zakładano, że żywotność atomowych lodołamaczy będzie wynosić 25 lat.

Sibir

Sibir był jedynym lodołamaczem typu Arktika, który nie otrzymał charakterystycznego pomarańczowo-czarnego malowania. W 1993 roku jednostkę wycofano ze służby z powodu awarii silników. Uznano wówczas, że remont nie jest opłacalny. W grudniu 2014 roku oficjalnie podjęto decyzję o skreśleniu lodołamacza z listy jednostek Atomfloty. W listopadzie 2016 roku podjęto decyzję o złomowaniu wysłużonego statku. Prace rozpoczęto pod koniec 2017 roku.

Rossija

W 1990 roku lodołamacz Rossija zaczęto wykorzystywać również jako statek pasażerski. W okresie od marca do kwietnia 2012 roku i od lutego do kwietnia 2013 roku jednostka operowała w rejonie Zatoki Fińskiej, zapewniając połączenie z portem w Primorsku. W 2017 roku, po wycofaniu ze służby pięć lat wcześniej, rozpoczęto proces demontażu reaktorów, a tym samym przygotowania jednostki do złomowania.

Sowiecki Sojuz

Jako jeden z najmłodszych lodołamaczy typu Arktika, Sowiecki Sojuz początkowo wykorzystywano również do przewozu pasażerów. Następnie przez wiele lat wykorzystywano go jako jednostkę badawczą i eksperymentalną – testowano m.in. opłacalność wykorzystania znajdujących się na pokładzie reaktorów do zasilania w energię urządzeń portowych. W 2010 roku wycofano go z służby z zamiarem przebudowy na okręt dowodzenia Atomfloty. Ostatecznie w sierpniu 2017 roku uznano, że jest to nie opłacalne, a lodołamacz przeznaczono do złomowania.

Jamal

Jeden z dwóch lodołamaczy typu Arktika, który pozostaje w eksploatacji. Jednostka jest często wykorzystywana do prowadzenia ekspedycji naukowych oraz rejsów pasażerskich. W 1994 roku na dziobie lodołamacza namalowano wizerunek paszczy rekina.

50 Let Pobiedy

Najmłodszy z atomowych lodołamaczy typu Arktika. W 2013 roku po raz setny dotarł na biegun północny. Ze względu na swój wiek, lodołamacz pozostanie w eksploatacji jeszcze przez około 15 lat.

Lodołamacze typu Tajmyr

Lodołamacze typu Arktika przeznaczone są do pływania po otwartym morzu i stosunkowo głębokich akwenach. W związku z tym nie nadają się do operowania na wodach przybrzeżnych lub rzekach, nad którymi położonych jest wiele portów w rejonie koła podbiegunowego. W związku z trym w latach 80. podjęto decyzję o budowie dwóch atomowych lodołamaczy przybrzeżnych, przeznaczonych również do działania na rzekach. Zbudowano je w Helsińskiej stoczni, a prace wykończeniowe przeprowadzono w Stoczni Bałtyckiej.

Jednostki te oznaczono jako typ Tajmyr. Mimo mniejszego zanurzenia, lodołamacze są dłuższe od typu Arktika. Ich kadłuby  mają 151,8 m długości, zanurzenie wynosi 7,5-9 m, a wyporność wynosi około 21 000 ton. Napęd stanowi jeden reaktor atomowy KLT-40M o mocy 171 MW, zasilający turbiny parowe o mocy 25 000 KM, zapewniające prędkość 18,5 węzła. Autonomiczność jednostek jest taka sama jak w przypadku typu Arktika. Lodołamacze typu Tajmyr różnią się wyglądem nadbudówki, ale również posiadają lądowisko i hangar dla helikoptera, dostosowane do obsługi maszyn typu Ka-32. Załoga liczy 100 osób. Maksymalna grubość lodu, jaki mogą kruszyć lodołamacze typu Tajmyr to 2 metry.

Ze względu na swoje przeznaczenie, lodołamacze tego typu mają raczej monotonną służbę. Ze względu na swój wiek, zostaną prawdopodobnie wycofane po wprowadzeniu do służby następców, co nastąpi zapewne po 2020 roku.

Lodołamacze typu LK-60Ja

W 2000 roku Rosjanie podjęli decyzję o rozpoczęciu prac nad kolejnymi lodołamaczami o napędzie atomowym. Jednostki mają mieć mniejsze zanurzenie niż tym Arktika, dzięki czemu będą mogły zastąpić zarówno lodołamacze typu Arktika, jak i Tajmyr. Zamówiono 5 jednostek – Arktika, Syberia, Ural, Jakucja i Czukotka.

Nowo lodołamacze oznaczone jako typ LK-60Ja mają 173,3 m długości i zanurzenie 8,5-10,5 m. Napęd stanowią dwa reaktory typu RITM 200. Prędkość maksymalna wynosi 22 węzły, a autonomia 6 miesięcy. Załoga mimo większych rozmiarów jednostek, liczy 75 osób. Według założeń, nowe lodołamacze mogą pokonać lód grubości do 3 m. Przewidywany koszt budowy lodołamaczy typu LK-60JA to 1,9 mld dolarów.

Pierwszą z jednostek, która weszła do służby był lodołamacz Arktika. Miało to miejsce 21 października 2020 roku. Kolejne dwie jednostki wchodziły do służby rok po roku, a dwa ostatnie lodołamacze mają wejść do służby w 2026 roku.

Lodołamacze typu Lider

Nowe lodołamacze typu LK-60Ja będą plasowały się pomiędzy jednostkami typu Arktik i Tajmyr. W związku z tym Atomflot będzie potrzebowała potężniejszych jednostek, przeznaczonych do działania w trudniejszych warunkach. Prace projektowe nad kolejnymi nowymi lodołamaczami jeszcze trwają. Według planów, do końca 2017 roku mają być ukończone plany, a pierwsza jednostka zostanie zbudowana w 2023 roku i wprowadzona do służby w 2027 roku.

Lodołamacze typu Lider będą znacznie większe od swoich poprzedników i będą miały 209 m długości i zanurzenie 11-13 m. Napęd będą stanowiły dwa reaktory atomowe RITM-400 o mocy 315 MW każdy, które powinny zapewnić prędkość 24 węzłów. Załoga jednostek tego typu będzie liczyć około 127 osób.

Kontrakt na pierwszą jednostkę podpisano 23 kwietnia 2020 roku, a budowę rozpoczęto 5 lipca 2021 roku. Kolejne jednostki jeszcze nie powstają, ale mają wejść do służby odpowiednio w 2030 i 2032 roku.