Wprowadzony do uzbrojenia w 1961 roku japoński czołg Typ 61 był pierwszym skonstruowanym w Japonii czołgiem podstawowym, oraz pierwszym czołgiem jaki powstał w tym kraju po zakończeniu II wojny światowej. Pojazdy tego typu wykorzystywano aż do 2000 roku.
Geneza
Po zakończeniu II wojny światowej Japonia została całkowicie rozbrojona i pozbawiona sił zbrojnych oraz przemysłu zbrojeniowego. Ewentualną ochroną terytorium kraju miały zajmować się amerykańskie siły okupacyjne. Dopiero wraz z wybuchem wojny w Korei, Amerykanie, zezwolili Japończykom na odbudowę sił zbrojnych, a tym samym na odbudowę zlikwidowanego przemysłu obronnego.
Powołane wówczas Japońskie Siły Samoobrony początkowo zostały wyposażone w sprzęt pochodzący z USA, a dokładnie z rezerw amerykańskiej armii. W przypadku sił pancernych były to więc głównie czołgi M4A3E8 Sherman i M24 Chaffee, pamiętające II wojnę światową. W 1954 roku pojazdy te były jednak całkowicie przestarzałe, głównie pod względem uzbrojenia. Japończycy szybko doszli do wniosku, że muszą pozyskać lepsze pojazdy.
Początkowo zainteresowali się amerykańskimi czołgami M46 i M47 Patton, jednak z powodu wysokich kosztów zakupu, zrezygnowali z tej opcji (problemem był również układ przedziału bojowego czołgów, nie przystosowany do postury japońskich żołnierzy, którzy byli zwykle niżsi od Amerykanów). Jedną opcja było więc opracowanie własnego czołgu od podstaw. Zlecenie budowy pierwszego japońskiego powojennego czołgu otrzymały zakłady Mitsubishi Heavy Industries. Prace projektowe ruszyły w 1955 roku i zakończyły się w 1960.
Pierwszy japoński czołg podstawowy
Przed rozpoczęciem prac projektowych, zakłady Mitsubishi otrzymały szereg założeń konstrukcyjnych, które miały zostać zaimplementowane podczas prac nad nowym wozem. Przede wszystkim nowy czołg miał być lekki i wąski – maksymalnie 3 m szerokości, aby mógł być transportowany koleją i poruszać się po wąskich drogach, jakie były wówczas w Japonii. Zakładano, że masa wozu nie powinna przekroczyć 25 ton, a uzbrojenie miało składać się z armaty kalibru 90 mm.
Już na początku prac stało się jasne, że limit masy nie może zostać spełniony bez znaczącego osłabienia opancerzenia. W związku z tym limit zwiększono do 35 ton. W grudniu 1956 roku ukończono pierwsze prototypy czołgu, oznaczone jako STA-1. W lutym 1957 roku ukończono poprawione prototypy STA-2, a w latach 1959-1960 powstały prototypy STA-3 i STA-4 będące w praktyce pojazdami serii przedprodukcyjnej.
Po długiej serii prób kolejnych prototypów, w 1961 roku do produkcji wprowadzono wozy oparte na prototypie STA-4. Nowy czołg otrzymał oznaczenie Typ 61. Pojazd miał 8,2 m długości, 2,95 m szerokości i 2,5 m wysokości, oraz masę 35 ton. Napęd stanowił dwunastocylindrowy silnik diesla Mitsubishi 12HM21WT o mocy 570 KM, zapewniający prędkość maksymalną 45 km/h i zasięg 200 km.
Uzbrojenie składało się z armaty L/52 (Typ 91) kalibru 90 mm oraz dwóch karabinów maszynowych – jednego kalibru 7,62 mm i jednego kalibru 12,7 mm. Pancerz czołgu miał grubość 114 mm z przodu wieży i 55 mm z przodu kadłuba. Załoga składa się z 4 osób. Pod względem ogólnego układu konstrukcji, Typ 61 wyraźnie przypominał amerykańskie czołgi serii M46/M47 Patton.
Początkowo produkcja nowych czołgów przebiegała bardzo powoli. W 1961 i 1962 roku powstało po 10 czołgów, w 1963 i 1964 roku zbudowano po 20 czołgów, a w 1965 i 1966 roku po 30 czołgów. Do końca 1970 roku powstało łącznie 250 wozów, a do 1975 roku, kiedy zakończono produkcję, zbudowano łącznie 560 czołgów Typ 61.
Ze względu na zakaz eksportu broni, czołgi Typ 61 były wykorzystywane wyłącznie przez japońską armię. Nigdy nie wykorzystano ich bojowo, w związku z czym ocena ich możliwości jest prawie niemożliwa. W toku eksploatacji wykryto jednak szereg wad, które wyeliminowano dopiero w kolejnych czołgach. Największymi problemami był brak stabilizacji armaty oraz brak systemu ochrony ABC. Również osiągi czołgu pozostawiały wiele do życzenia, podobnie jak poziom ochrony.
Mimo tych niedostatków, czołgi Typ 61 pozostawały na uzbrojeniu Japońskich Sił Samoobrony do 2000 roku. W latach 90. zaczęto je stopniowo wycofywać, lub przenosić do rezerwy. W toku eksploatacji nie przeprowadzano bardziej istotnych modernizacji i zmian konstrukcyjnych. Na bazie czołgów Typ 61 powstały pojazdy specjalistyczne, takie jak Typ 67 AVLB (opancerzony most samobieżny), Typ 70 ARV (wóz zabezpieczenia technicznego), a niektóre czołgi Typ 61 wyposażono w trały przeciwminowe.
