HMS Dreadnought – pancernik który zmienił świat

Zbudowany w 1906 roku brytyjski pancernik HMS Dreadnought jest najsłynniejszym okrętem tej klasy na świecie oraz jednostką, która już w momencie rozpoczęcia budowy sprawiła, że wszystkie starsze pancerniki stały się przestarzałe. Okręt ten dał nazwy klas pancerników – dreadnought i pre-dreadnoght.

Geneza

Początkowy rozwój pancerników przebiegał bardzo szybko. Okręty te w ciągu zaledwie kilkunastu lat przeszły metamorfozę z wielorzędowych drewnianych okrętów liniowych w potężne wielowieżowe pancerne okręty wojenne dosłownie najeżone działami.

Najgorętszy okres ich rozwoju przypadł na przełom XIX i XX wieku. Nowe technologie pozwalały na budowę coraz większych, lepiej uzbrojonych i opancerzonych oraz coraz szybszych okrętów. Trwający od kilku lat wyścig zbrojeń sprawił, że wszystkie znaczące floty na świecie szukały nowego sposobu na zyskanie przewagi.

Praktycznie równocześnie w kilku krajach zaczęto dostrzegać olbrzymią wadę ówczesnych pancerników. Okręty budowane pod koniec XIX wieku i na początku XX posiadały bardzo potężne uzbrojenie składające się z dział różnego kalibru. Wyróżniano przede wszystkim artylerię ciężką, umieszczoną w wieżach i składającą się z 2-4 dział kalibru około 305 mm oraz kilka do kilkunastu dział artylerii średniej kalibru np. 254 mm.

Ze względu na ograniczenia ówczesnych przyrządów obserwacyjnych, skuteczny zasięg ostrzału był równy dla wszystkich dział i mniejszy od ich maksymalnych możliwości. Brak złożonych systemów kierowania ogniem sprawiał, że jedynym sposobem na wycelowanie było po prostu wstrzelenie się w cel.

Niestety pojawiał się wówczas spory problem. Fontanny wody wyrzucane w miejscu upadku pocisku na dużych odległościach wyglądały tak samo, niezależnie od pocisku. Artylerzyści nie mogli więc dobrze ocenić który pocisk gdzie trafił. Dodatkowo szybkostrzelne działa artylerii średniej, wykorzystywane zwykle do zalewania wrogich okrętów pociskami nie były w stanie wyrządzić coraz nowszym pancernikom większej szkody.

W trakcie rozważań nad przyszłością okrętów wojennych oficerowie flot USA czy też Wielkiej Brytanii uznali, że głównym zadaniem marynarki wojennej jest zabezpieczenie handlu morskiego, tras żeglugowych oraz zwalczanie jednostek, które będą próbowały przejąć kontrolę nad danym akwenem.

Uznano również, że zadania te będą wypełniać głównie krążowniki i mniejsze jednostki, znacznie szybsze od pancerników. Te ostatnie miały natomiast zająć się walką z innymi pancernikami, a dopiero potem atakowaniem mniejszych okrętów. Jednym słowem pancerniki pełniły rolę strategiczną w uzyskiwaniu dominacji na morzu.

Bitwa pod Cuszimą

W maju 1905 roku miała miejsce bitwa pod Cuszimą. Starcie między olbrzymią rosyjską flotą i nieco mniejszą, ale za to znacznie lepiej dowodzoną i wyszkoloną flotą japońską. Odmieniło ono sposób myślenia o wykorzystaniu okrętów wojennych, zwłaszcza tych najcięższych jakimi były pancerniki.

Starcie miało miejsce na otwartych wodach, daleko od lądu. W związku z tym okręty wykorzystywały maksymalny skuteczny zasięg swoich dział i przewagę mogła uzyskać jedynie strona, która lepiej manewrowała swoimi jednostkami. W trakcie walk okazało się, że przewagę zyskują również okręty, które są w stanie szybciej wstrzelić się w cel wykorzystując artylerię główną największego kalibru.

Japońska flota posiadające lepiej wyszkolonych marynarzy a także szybsze i nieco zwrotniejsze okręty, bez trudu rozbiła rosyjską flotę zatapiając 21 jednostek w tym 6 pancerników. Straty poniesione przez obie strony były kompletnie nie porównywalne. Japończycy utracili zaledwie 117 marynarzy i 3 torpedowce, natomiast Rosjanie mieli 4380 zabitych, 21 zatopionych okrętów wojennych oraz 7 przejętych.

Skutki bitwy tylko potwierdziły teorię która zaczęła rodzić się na początku wieku, że pancerniki muszą posiadać więcej ciężkich dział i że dotychczasowa ilość (4-6 armat) była stanowczo za mała. Ponadto prędkość zapewnia lepszą ochronę przed pociskami niż gruby pancerz, który i tak ustąpi najcięższym pociskom.

All-big-gun

Wielka Brytania, USA oraz Japonia już przed bitwą pod Cuszimą praktycznie równocześnie zaczęły rozwijać koncepcję nazwaną all-big-guns. Zakładała ona, że pancernik będzie posiadał 8 do 12 najcięższych armat artylerii głównej, zgrupowanych w 4 lub więcej wieżach. Dodatkowe artyleria średnia, która do tej pory często znajdowała się w kazamatach w kadłubie miała zostać zredukowana jako nieprzydatne w walce z innymi pancernikami. Nowe okręty miały ponadto posiadać lepszy napęd, zapewniający większą prędkość.

Pierwszym państwem, które rozpoczęło budowę pancernika nowego rodzaju była Japonia. Już 15 maja 1905 roku (czyli przed bitwą pod Cuszimą) położono stępkę pod pancernik Satsuma (prace projektowe trwały od 1904 roku). Okręt miał otrzymać 12 dział kalibru 305 mm umieszczonych w 4 dwudziałowych wieżach i 4 pojedynczych wieżach. Niestety problemy finansowe sprawiły, że ostatecznie pancernik otrzymał jedynie 4 armaty kalibru 305 mm. Okręt zwodowano 15 listopada 1906 roku a do służby wszedł 25 marca 1910 roku.

Satsuma – japoński pancernik klasy pre-dreandought. Stępkę pod okręt położono 15 maja 1905 roku, wodowanie nastąpiło 15 listopada 1906 roku a do służby okręt wszedł 25 marca 1910 roku. Był to jeden z pierwszych japońskich pancerników budowanych w kraju, a nie zamawianych w zagranicznych stoczniach.

Pancernik miał długość 147 m,wyporność normalną 19 372 ton i maksymalną 19 700 ton. Siłownia składała się z 2 maszyn parowych i 20 kotłów Miyabara o mocy łącznej 17 300 KM. Prędkość maksymalna wynosiła 18,3 węzła i zasięg 16 900 km przy prędkości 10 węzłów.

Załogę stanowiło 800-940 marynarzy. Uzbrojenie składało się z 4 armat kalibru 305 mm w dwóch wieżach, 12 armat kalibru 254 mm w 6 wieżach, a także 12 armat kalibru 119 mm i 8 kalibru 76 mm. Ponadto pancernik posiadał 4 wyrzutnie torped kalibru 457 mm.

Pancerz kadłuba miał 102-229 mm, pokładu 51-76 mm, wież 178-229 mm, mostka i centralnej kazamaty 152 mm.

Pancernik miał być pierwszym okrętem stworzonym według koncepcji all-big-guns ale z powodów finansowych nie udało się wyposażyć go w planowanych 12 armat kalibru 305 mm. Okręt wykorzystywano do 1922 roku, kiedy to rozbrojono go na mocy Traktatu Waszyngtońskiego. Zatopiono go jako cel artyleryjski 7 września 1924 roku.

W USA po raz pierwszy koncepcję all-big-guns zaczęto rozwijać w 1902 roku. Pracę nad nowymi pancernikami rozpoczęto jednak w marcu 1905 roku. Jednostki typu South Carolina miały być uzbrojone w 8 armat kalibru 305 mm w 4 dwudziałowych wieżach – po dwie na dziobie i rufie.

Była to jednak jedyna nowość w porównaniu do starszych pancerników. Prace nad okrętami przedłużyły się i stępki pod dwie jednostki – USS South Carolina i USS Michigan położono dopiero w 1906 roku, wodowanie miało miejsce w 1908 roku a do służby weszły w 1910 roku.

Pancerniki typu South Carolina – amerykańskie pancerniki USS South Carolina i USS Michigan klasy dreadnought. Prace projektowe nad okrętami rozpoczęły się przed rozpoczęciem budowy Dreadnoughta, ale zakończono je już po jego wejściu do służby. Każdy z pancerników kosztował około 7 mln dolarów (współcześnie około 186 mln dolarów).

Stępkę pod okręty położono odpowiednio 18 i 17 grudnia 1906 roku. Wodowanie miało miejsce 11 lipca 1908 roku i 26 maja 1908 roku. Do służby okręty weszły 1 marca 1910 roku i 4 stycznia 1910 roku.

Pancerniki miały wyporność 16 000 ton, odgórnie narzuconą przez dowództwo US Navy i długość 140 m. Napęd stanowiły 4 silniki parowe o łącznej mocy 16 500 KM. Zapewniały one prędkość 18 węzłów i zasięg 12 870 km przy prędkości 10 węzłów.

Załoga liczyła 932 marynarzy i oficerów. Uzbrojenie składało się z 8 armat kalibru 305 mm w 4 wieżach oraz 22 armat kalibru 76 mm. Ponadto pancernik dysponował dwiema wyrzutniami torped.

Pancerz kadłuba miał 203-305 mm grubości, pokładu 25-64 mm, kazamat i barbet 203-254 mm, wież 203-305 mm (dach miał 63.5 mm grubości) a mostka 51-305 mm.

W trakcie wojny pancerniki nie brały aktywnego udziału w walkach, zajmując się głównie eskortowaniem konwojów. W wyniku Traktatu Waszyngtońskiego okręty zezłomowano w latach 1922-1924.

Równocześnie w Wielkiej Brytanii największym orędownikiem koncepcji all-big-guns stał się admirał John Fisher. Uważał on, że najważniejszymi cechami ciężkich okrętów wojennych powinny być dobre uzbrojenie oraz wysoka prędkość, nawet kosztem pancerza.

Przez kilka lat starał się pozyskać sojuszników w nieco skostniałej Admiralicji, ale bez skutku. Dopiero w 1904 roku, kiedy został Pierwszym Lordem Morskim udało mu się zebrać środki i narzędzia do wypromowania pomysłu budowy potężnego okrętu wojennego uzbrojonego w ciężkie działa i wyposażonego w turbinę parową. Stworzył specjalną grupę projektową o nazwie Committee of Designs, której celem było zebranie wszystkich koncepcji i pomysłów na rozwój Royal Navy.

Admiralicja postanowiła wykorzystać jego zapał i zaproponowała zaprojektowanie nowego pancernika spełniającego większość założeń przygotowanych przez Fishera. Projekt na tylu mu się spodobał, że włączył się bardzo aktywnie w jego rozwój, stając się ojcem Dreadnoughta.

Pancernik nad pancernikami

W przeciwieństwie do konstruktorów w Japonii i USA Fisher miał znacznie więcej pomysłów na ulepszenie konstrukcji pancerników. Według jego planów, HMS Dreadnoght otrzymał 5 dwudziałowych wież z armatami kalibru 305 mm.

Jedna znajdowała się na podwyższonym dziobie, dwie nieco niżej na burtach i dwie na rufie na równej wysokości przedzielone masztem. Taki układ uzbrojenia podyktowany był chęcią uzyskania jak największej siły ognia. W każdym kierunku okręt mógł skierować przynajmniej 3 wieże, a salwa burtowa mogła korzystać z siły ognia 4 wież.

Ponadto pancernik wyposażono w zupełnie nowy napęd. Zamiast tradycyjnych silników parowych wykorzystano turbiny parowe. Młody wynalazek stworzony przez Charlesa Parsonsa w 1884 roku dopiero zdobywał popularność głównie na jednostkach cywilnych i mniejszych okrętach wojennych. Turbiny parowe mimo skomplikowanej konstrukcji zapewniały większą prędkość, były lżejsze i zajmowały mniej miejsca w kadłubie.

Najwięcej zmian dotyczyło jednak systemu kierowania ogniem. Rozwój techniki pozwolił na wyposażenie Dreadnoughta w jedne z pierwszych nowoczesnych dalmierzy oraz  mechaniczny komputer o nazwie Dumaresq, który pozwalał na wyliczenie trajektorii lotu pocisku. W połączeniu z zegarami Vickersa służącymi do wyliczania odległości od celu dawało to możliwość prowadzenia w miarę skutecznego ostrzału ruchomych celów, o ile nie płynęły zbyt szybko, albo manewrowały.

Kolejną zmianą było ograniczenie ilości rur głosowych na rzecz łączności telefonicznej. Wszystkie wieże działowe, mostek i punkty obserwacyjne były połączone razem w tzw. punkcie transmisyjnym (Transmitting Station). Dzięki temu komunikacja na okręcie była znacznie sprawniejsza w trakcie walk. Przewody elektryczne umieszczono w opancerzonych rurach a wiele z nich zdublowano.

HMS Dreadnought miał 160 m długości i wyporność normalną 18 110 ton oraz maksymalną 21 845 ton. Siłownia okrętu składała się z 4 turbin parowych Parsonsa i 18 kotłów Babcock & Wilcox o mocy 23 000 KM. Zapewniały one prędkość 21 węzłów i zasięg około 12 260 km przy prędkości 10 węzłów.

Uzbrojenie składało się z 10 armat kalibru 305 mm umieszczonych w 5 wieżach, 27 armat kalibru 76 mm (w 1916 roku zredukowano ich ilość do 10) oraz 5 wyrzutni torped kalibru 457 mm (od 1916 roku 4 wyrzutnie). Załogę stanowiło 695-773 marynarzy. Pancerz pancernika miał 102-279 mm grubości na kadłubie i barbetach, pokład miał 19-76 mm, wieże 73-305 mm a mostek 279 mm.

Już na etapie prac projektowych Admiralicja uznała, że okręt tego typu będzie miał olbrzymi wpływ na przyszły rozwój pancerników. W związku z tym wszystkie prace nad okrętem okryte były tajemnicą.

Stępkę pod HMS Dreadnought położono 2 października 1905 roku w stoczni Vickers Armstrong w Portsmouth. Wodowanie nastąpiło 10 lutego 1906 roku, a do służby okręt wszedł już 2 grudnia 1906 roku. Rekordowa prędkość budowy (żaden inny pancernik nie powstał w tak krótkim czasie) spowodowane były wykorzystaniem wielu gotowych elementów przeznaczonych dla innych pancerników. Koszt budowy okrętu wyniósł łącznie 1 785 680 funtów (współcześnie około 228 mln dolarów).

Okręt który zmienił wszystko

Pancernik po wejściu do służby został okrętem flagowym brytyjskiej Home Fleet. Mimo tajemnicy, już pod koniec budowy informacje na jego temat zaczęły docierać do różnych państw budząc postrach. Zwłaszcza niemiecka Hochseeflotte odczuła pojawienie się brytyjskiego pancernika.

Hochseeflotte przeprowadzała wówczas olbrzymi program rozbudowy. Niestety nowe okręty powstawały według dotychczasowych założeń, w związku z tym w momencie pojawienia się Dreadnoughta, stały się przestarzałe. Niemców nie było stać na budowę kolejnej serii pancerników, w związku z tym I wojnę światową rozpoczęli posiadając bardzo dużo przestarzałych pre-dreadnoughtów.

Inne floty szybko zaczęły iść w ślady Brytyjczyków, projektując nowe pancerniki wyposażone w coraz cięższe działa. Rozpoczął się nowy wyścig zbrojeń, który znacząco wpłynął na przebieg I wojny światowej, która wybuchła w 1914 roku.

Po pojawieniu się Dreadnoughta zaczęto wykorzystywać liczbę pancerników tej klasy jako miarę potęgi danego kraju. Co ciekawe w 1910 roku do służby zaczęły wchodzić kolejne brytyjskie dreadnoughty wyposażone w potężniejsze armaty większego kalibru. Okręty te zaczęto określać jako superdreadnoughty.

Służba HMS Dreadnought nie należała do zbyt ciekawych. Pancernik jako jednostka wiodąca nowej klasy był wykorzystywano głównie do szkolenia i tworzenia nowych zasad walki. W czasie I wojny światowej pancernik wykorzystywany był na brytyjskich wodach. 18 marca 1915 roku staranował i zatopił niemiecki okręt podwodny U-29. Jest to jedyny przypadek staranowania okrętu podwodnego przez pancernik. Dreadnought nie wziął udziału w Bitwie jutlandzkiej, będącej największą bitwą morską I wojny światowej.

Mimo to wojenna eksploatacja odcisnęła piętno na stanie pancernika. Po wojnie w 1919 roku wycofano go z eksploatacji i wystawiono na sprzedaż w marcu 1920. Firma T.W. Ward & Company kupiła go 9 maja 1921 roku za sumę zaledwie 44 000 funtów z zamiarem zezłomowania.

Do stoczni złomowej pancernik, który zmienił sposób postrzegania okrętów wojennych dotarł 2 stycznia 1923 roku.

Ofiara własnego sukcesu

Dreadnought zrewolucjonizował sposób projektowania pancerników. W momencie wejścia do służby okręt ten sprawił, że wszystkie dotychczas budowane i projektowane pancerniki stały się przestarzałe zarówno pod względem uzbrojenia jak i napędu.

Zbudowany w rekordowym czasie okręt był również… kiepsko zaprojektowany. Mimo rewolucyjnych założeń i parametrów, Dreadnought miał wiele wad. Centrum kierowania ogniem było umieszczone zbyt wysoko i narażone na trafienie. Drugi maszt obserwacyjny umieszczony między wieżami na rufie znajdował się za kominem, przez co dym zanieczyszczał przyrządy obserwacyjne.

Rozmieszczenie artylerii również nie było idealne. Umieszczenie dwóch rufowych wież na jednej wysokości sprawiło, że wewnętrzna mogła strzelać tylko na burty. Umieszczone na burtach dwie wieże również nie do końca spełniały swoje zadanie, ponieważ jedna prawie zawsze była bezużyteczna.

Również opancerzenie Dreadnoughta była słabsze niż wielu ówczesnych pancerników poprzedniej klasy. Było to podyktowane chęcią zwiększenia prędkości okrętu. Inną wadą okrętu było bardzo słabe uzbrojenie dodatkowe. Armaty kalibru 76 mm były bezużyteczne w walce nawet z niszczycielami i torpedowcami.

HMS Dreadnought chociaż miał olbrzymi wpływ na rozwój pancerników szybko stał się przestarzały. Rozpoczęty w 1906 roku morski wyścig zbrojeń sprawił, że już po kilku latach Dreadnought zaczął ustępować nowszym jednostkom pod względem uzbrojenia.

Paradoksalnie super-pancernik stał się ofiarą własnego sukcesu. Po I wojnie światowej rozwój techniki sprawił, że nowe pancerniki stawały się coraz większe i potężniejsze. Co ciekawe, Brytyjczycy, którzy przez lata budowali najpotężniejsze i najlepsze pancerniki, musieli oddać palmę pierwszeństwa USA, czego dowodem są pancerniki typu Iowa.

Mimo wszystko Dreadnought zapisał się w historii jako jeden z najważniejszych okrętów wojennych, zaraz obok takich jednostek jak HMS Warrior, Yamato, czy też USS Iowa.

Jako ciekawostkę warto dodać, że okręt ten dostępny jest również w grze World of Warships – możecie skorzystać z tego linku, aby założyć nowe konto lub wrócić do gry i uzyskać dodatkowe bonusy.