Ciężki śmigłowiec bojowy Mi-24

Podczas wojny w Wietnamie Amerykanie zaczęli bardzo intensywnie wykorzystywać śmigłowce bojowe i transportowe. Ich wpływ na przebieg walk był tak istotny, że nawet w ZSRR uznano, że maszyny tego typu będą ważnym elementem sił zbrojnych. Pod koniec lat 60. opracowano w ZSRR jedyny w swoim rodzaju ciężki śmigłowiec bojowo-szturmowy Mi-24.

Geneza

Początkowo śmigłowce wykorzystywano do zadań transportowych i rozpoznawczych. Z czasem na lżejszych maszynach zaczęto montować uzbrojenie, ale bez większej ingerencji w konstrukcję. W trakcie wojny w Wietnamie. gdzie po raz pierwszy na szeroką skalę wykorzystano śmigłowce, maszyny te odegrały znaczącą rolę w większości operacji prowadzonych przez Amerykanów.

Analizując wnioski płynące z tego konfliktu, wojskowi zarówno w USA jak i ZSRR (które bacznie przyglądało się poczynaniom swojego przeciwnika) uznali, że oprócz standardowych maszyn transportowych i lekko uzbrojonych maszyn wsparcia, należy wprowadzić do uzbrojenia znacznie cięższe śmigłowce bojowe, których jedynym zadaniem będzie zwalczanie sił przeciwnika. Maszyny takie powinny posiadać możliwość montażu różnorodnego uzbrojenia, dostosowanego do potrzeb danej misji.

Pomysł ten został zrealizowany w USA w postaci śmigłowców AH-1 Cobra i AH-64 Apache. W ZSRR początkowo eksperymentowano z uzbrojonymi i znacząco przebudowanymi wariantami śmigłowca Mi-2. Maszyny były cięższe i mogły zabrać 8-osobowy desant (taki sam jak wprowadzone równolegle do eksploatacji bojowe wozy piechoty BMP-1. Niestety nie zapewniały żadnej ochrony załodze, ponieważ ich napęd nie pozwalał na montaż opancerzenia.

Prace nad tymi maszynami rozpoczęto w 1966 roku, ale już w 1967 roku do zakładów Mila wpłynęło oficjalne, rządowe zamówienie na nowy śmigłowiec bojowy. Konstruktorzy w odpowiedzi przygotowali kilka projektów śmigłowców, różniących się konstrukcją, rozmieszczeniem uzbrojenia oraz ilością silników. W większości były to projekty oparte na wcześniejszych konstrukcjach Mila – Mi-2 i Mi-8, ale z znacząco poprawionymi możliwościami bojowymi.

Zmieniające się wymagania ze strony wojskowych sprawiły, że ostatecznie do dalszych prac wybrano śmigłowiec będący połączeniem transportowego Mi-8 z maszyną bojową z zupełnie nową, przeszkoloną kabiną pilotów. Maszyna otrzymała oznaczenie Mi-24.

Mi-24 – jedyny w swoim rodzaju

Prace nad śmigłowcem zaowocowały powstaniem bardzo nietypowej maszyny. Chociaż nadrzędnym zadaniem Mi-24 miało być prowadzenie działań bojowych, wyposażono go w opancerzony przedział desantowy, pozwalający na transport 8-osobowego oddziału piechoty z pełnym wyposażeniem. Załoga otrzymała natomiast przestronną i przeszkoloną kabinę z przodu.

Uzbrojenie śmigłowca składało się z wielkokalibrowego karabinu maszynowego JaKB-12,7 kalibru 12,7 mm, umieszczonego pod kabiną pilotów oraz umieszczonych pod niewielkimi skrzydłami po bokach kadłuba niekierowanych i kierowanych rakiet różnego rodzaju i kalibru. Początkowo zakładano, że maszyna będzie wyposażona w system rakiet przeciwpancernych Szturm z pociskami 9M144 Kokon, ale ze względu na powolne prace nad nimi, pierwsze Mi-24 otrzymały rakiety typu 9M17M Falanga-M.

Pierwszy próbny lot śmigłowca odbył się 15 września 1969 roku, ale maszyna cały czas pozostawała na uwięzi. Dopiero 19 września prototyp Mi-24 wzbił się w powietrze w pełni samodzielnie. Różnił się od wstępnych projektów przekonstruowanymi wirnikami i belką ogonową. Pierwsze próby były bardzo udane, więc w 1970 roku maszyny po kilku przeróbkach weszły do służby pod oznaczeniem Mi-24A i Mi-24B.

Jednostki do których śmigłowce trafiły, nie były jednak tak entuzjastyczne i zgłosiły liczne uwagi co do konstrukcji maszyn, zwłaszcza kabiny pilotów. W pierwszej odmianie Mi-24 kabina była bardzo przestronna, a operator uzbrojenia siedział z przodu po prawej, a pilot z tyłu po lewej stronie, obaj na tej samej wysokości. Układ taki został skrytykowany przez załogi jako utrudniający pracę załogi i niebezpieczny.

Po pierwsze znacznie przeszklona kabina była mniej odporna na ostrzał, dodatkowo obaj członkowie załogi siedzieli w jednej kabinie, przez co jeden pocisk przeciwlotniczy mógł porazić ich obu. Dodatkowo pilot miał ograniczoną widoczność do przodu, natomiast operator uzbrojenia nie widział nic do tyłu z lewej strony.

W związku z tym konstruktorzy Mila przekonstruowali całą kabinę, wykorzystując doświadczenia z prób prowadzonych w zakładach już od jakiegoś czasu. W nowej wersji śmigłowca oznaczonej Mi-24D kabina została podzielona na dwie części. Pilot ponownie znalazł się z tyłu, ale wyżej niż operator uzbrojenia. Dzięki temu żaden z nich nie zasłaniał drugiemu widoku, a oddzielone i znacznie mniej przeszklone kabiny były bezpieczniejsze.

Śmigłowiec który podbił świat

Wraz z wprowadzeniem do produkcji śmigłowca w odmianie Mi-24D, maszyna ta zyskała olbrzymią popularność. Niecodzienny jak na śmigłowce szturmowe układ konstrukcyjny z przedziałem desantowym sprawił, że Mi-24 nie miał żadnej konkurencji i odpowiednika na całym świecie.

Zbudowano około 625 śmigłowców w wersji Mi-24D i jego eksportowej odmianie Mi-25. Maszyny trafiły do wszystkich państw Bloku Wschodniego, a Mi-25 wyeksportowano do Afryki, Azji i nawet Ameryki Południowej. Wszędzie śmigłowce te zyskały miano bardzo dobrych maszyn. Szczególnie chwalono ich uniwersalne możliwości i odporność na ostrzał. Jedyną wadą, na jaką zwracano uwagę było stosunkowo ubogie wyposażenie elektroniczne oraz niezbyt skuteczne uzbrojenie przeciwpancerne.

W 1976 roku do służby weszła kolejna odmiana śmigłowca, oznaczona Mi-24W. Wariant ten otrzymał wreszcie planowane początkowo rakiety przeciwpancerne 9K113 Szturm-W. Poprawiono również wyposażenie elektroniczne, dzięki czemu zwiększono możliwości bojowe śmigłowca. Do zakończenia produkcji w 1986 roku zbudowano 1493 egzemplarze. Tym samym wariant Mi-24W był najliczniej produkowaną odmianą. Wersja eksportowa otrzymała oznaczenie Mi-35.

Równolegle z pracami nad Mi-24W opracowano kolejną wersję, oznaczoną Mi-24P. Maszyna weszła do produkcji w 1981 roku i różniła się od poprzednich wersji nowym działkiem GSz-2-30K kalibru 30 mm zamiast karabinu maszynowego JakB-12,7. Zmianie uległo również wyposażenie kabiny pilota. Produkcję tej wersji kontynuowano do 1989 roku i zamknięto w 635 egzemplarzach. Wariant eksportowy tego śmigłowca oznaczono jako Mi-35P.

Oprócz wspomnianych podstawowych wersji śmigłowca powstało wiele specjalistycznych odmian oraz maszyn doświadczalnych i eksperymentalnych. Różniły się one od siebie przede wszystkim wyposażeniem elektronicznym i często mniejszym uzbrojeniem.

Produkcję seryjną zakończono na początku lat 90-tych, ale w kolejnych latach budowano pojedyncze egzemplarze śmigłowców Mi-24 na specjalne zamówienia. Dodatkowo prowadzono remonty i modernizacje starszych maszyn, które pozwalały na znaczące zwiększenie ich możliwości.

Ze względu na dużą ilość wyprodukowanych maszyn oraz eksport do około 50 krajów, opis eksploatacji śmigłowców Mi-24 to temat na oddzielny artykuł. Maszyny te wzięły udział przede wszystkim w wojnie w Afganistanie, gdzie odegrały znaczącą rolę w zyskały miano jednych z najlepszych śmigłowców bojowych na świecie. Aż do czasu sprowadzenia amerykańskich wyrzutni pocisków ziemia-powietrze FIM-92 Stinger, śmigłowce te dosłownie królowały w powietrzu.

Maszyny te pojawiły się również w praktycznie, każdym większym konflikcie zbrojnym w Afryce i na Bliskim Wschodzie. Ponadto śmigłowce te aktywnie wykorzystywały Polskie Kontyngenty Wojskowe w Iraku i Afganistanie. Ich udział w misjach zwłaszcza w Afganistanie miał bardzo symboliczne znaczenie, ponieważ to właśnie w tym kraju w latach 1979-1989 śmigłowce te przeszły swój udany chrzest bojowy. Mimo upływu lat, Mi-24 dalej świetnie radziły sobie w afgańskich górach.

Śmigłowce Mi-24 cały czas pozostają w eksploatacji w wielu krajach, natomiast w Rosji są stopniowo, ale dosyć powoli zastępowane przez nowsze konstrukcje. Na rynku pojawia się wiele pakietów modernizacyjnych, które mają przedłużyć żywotność śmigłowców, ale ze względu na wysokie koszty modernizacji i eksploatacji, śmigłowce Mi-24 będą sukcesywnie i z wielką niechęcią wycofywane z służby.

Spora ilość Mi-24 bierze obecnie udział w działaniach zbrojnych w Syrii i na Ukrainie. Zwłaszcza w trakcie działań w Syrii okazało się, że Mi-24 nie są już tak skuteczne na współczesnym polu walki jak kiedyś. Niezmodernizowane maszyny syryjskie, oraz nowsze maszyny rosyjskie często padają łupem broni przeciwlotniczej.

Dane taktyczno-techniczne

Mi-24 w Polsce

W latach 1978-1986 Polska zakupiła 34 śmigłowce Mi-24 (18 Mi-24D i 16 Mi-24W). Oficjalnie pierwsza jednostka bojowa wyposażona w te maszyny powstała 1 stycznia 1979 roku, ale loty rozpoczęto dopiero 11 stycznia. Początkowo polscy piloci latali pod czujnym okiem radzieckich instruktorów. Po rozpadzie ZSRR, plany pozyskania większej ilości śmigłowców tego typu upadły. Pod koniec 1995 roku udało się jednak pozyskać kolejnych 18 Mi-24D z Niemiec.

Mi-24 są jedynymi śmigłowcami szturmowymi wykorzystywanymi przez Wojsko Polskie. Ze względu na ich znaczne zużycie oraz wiek, od wielu lat planowany jest zakup nowych śmigłowców bojowych. Niestety program ten napotyka na liczne problemy, z których oprócz braku funduszy najistotniejsze są problemy z wymaganiami technicznymi wobec nowego śmigłowca.

Niezależnie od podjętej decyzji, następca Mi-24 będzie śmigłowcem zupełnie innego rodzaju. Maszyna będzie pozbawiona przedziału desantowego, w związku z czym jej rola na polu walki wróci do standardu NATO, gdzie nie wykorzystuje się żadnych śmigłowców podobnych do Mi-24.

Według planów Mi-24 pozostaną w eksploatacji do około 2022 roku. W tym czasie rozstrzygnięty ma być program Kruk, według którego zakupione zostaną nowe śmigłowce bojowe dla Wojska Polskiego. Według najnowszych informacji, latem 2016 roku rozważano wybór jednego z czterech śmigłowców: AH-64E Apache (Boeing Company), AH-1Z Viper (Bell Helicopter Textron), Tiger (Airbus Helicopters) lub T129 ATAK (Turkish Aerospace Industries).